آشتی صنعت خشکبار با فناوری برای سهم‌خواهی از بازار جهانی
صنعت آجیل و خشکبار از صنایع پرسودی است که تاثیر بسزایی بر اقتصاد جهانی دارد و ایران و خراسان رضوی نیز جایگاهی خاص در زمینه تولیدات آن دارند.
به گزارش مشرق، آجیل و خشکبار از مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران است که بر تجارت و درآمد ارزی کشور تأثیر مستقیم می‌گذارند و با توجه به کیفیت بالای آجیل و خشکبار ایرانی، جایگاه ارزشمندی برای کشور ایران در بازار جهانی به وجود آمده است.
در حالی که رفع وابستگی به درآمدهای نفتی سالها مورد تاکید مسوولان کشور و محور برنامه‌های توسعه بوده است، صنعت آجیل و خشکبار می‌تواند با تقویت جایگاه و رفع چالش ها، با توجه به محبوبیت در بازار و ترغیب مصرف کنندگان به آجیل ایرانی، بر ارتقای درآمدهای غیرنفتی تاثیر بگذارد به گونه ای که سهم ناچیز ایران را از گردش مالی ۴۰ میلیارد دلاری جهانی این بخش، به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
کارشناسان و بازاریان بر این اعتقادند که با توجه به افزایش تقاضای روزانه برای این محصولات و نیاز به تولیدات نوآورانه و با کیفیت، این صنعت در شرف تبدیل شدن به یکی از حوزه‌های کلان اقتصادی است؛ اما در کنار فرصت‌های بی شمار ، این صنعت نیز با چالشها و موضوعاتی روبه رو است که می‌تواند بر آینده روشن آن در بازار پررقابت جهانی تأثیرگذار باشد.
تجاری سازی محصولات و معرفی ویژندهای ایرانی به بازار جهانی بخشی از مشکلات و چالش‌های صنعت آجیل و خشکبار استتغییرات اقلیمی، نوسانات قیمت‌ها، مسائل بهداشتی و ایمنی، کیفیت محصول، حجم بالای ضایعات و ناخالصی‌ها، تهدید اشتغال و کمبود نیروی ماهر، مقاومت فعالان این صنعت در برابر صنعتی شدن و گذر از مرحله سنتی، تجاری سازی محصولات و معرفی ویژندهای ایرانی به بازار جهانی تنها بخشی از مشکلات و چالش‌های پیش روی صنعت آجیل و خشکبار است.
در این میان نوآوری در تولید، کشف بازارهای جدید، ارتقای سلامت فردی در صورت مصرف آجیل و خشکبار، اعتماد مردم به تاثیر شگرف آجیل و خشکبار بر سلامت بدن، وجود ظرفیت‌های فراوان برای افزایش بهره وری و نیز انحصار تولید برخی محصولات همانند عناب و زرشک به ایران و خراسان رضوی را می‌توان بخشی محدود از بی‌شمار فرصت‌های صنعت آجیل و خشکبار دانست.
به این ترتیب صنعت آجیل و خشکبار با چالشها و فرصت‌های متعددی روبه روست اما با توجه به نیاز به انعطاف‌پذیری، نوآوری و توسعه بازار، این صنعت می‌تواند در سایه فناوری و بهره مندی از دانش نوین به رشد و پیشرفت اقتصادی کشور کمک کند.
سهم اندک ایران از گردش ۴۰ میلیارد دلاری آجیل
رییس اتحادیه آجیل و خشکبار مشهد با بیان اینکه اکنون از آجیل و خشکبار به عنوان یک کالای لوکس یاد می‌شود در حالی که باید به یک کالای ضروری و در قالب سبد خانوار تعریف شود، اظهار کرد: سرانه مصرف آجیل و خشکبار هم در کشور ما و هم در دنیا، به ویژه بعد از گذر از بحران کرونا در حال افزایش است و علت آن پی بردن مردم به اهمیت مصرف مغزیجات در تامین سلامت بدن است.
جمال حسینی بیان کرد: بر خلاف باور عمومی که آجیل و مغزیجات بسیار گران است، این کالا در مقایسه با تنقلات و برخی خوراکی ها مانند میوه، شیرینی، چیپس و پفک بسیار ارزان‌تر و البته سالم است.
وی افزود: صنعت آجیل در دنیا بیش از ۴۰ میلیارد دلار تراکنش دارد و سهم ایران از این میزان خوب است، اما نسبت به جایگاه ایران در تولید و تامین آجیل در دنیا اندک است.
صنعت آجیل در دنیا بیش از ۴۰ میلیارد دلار تراکنش دارد و سهم ایران از این میزان خوب، اما نسبت به جایگاه ایران در تولید و تامین آجیل اندک استحسینی با اشاره به اینکه سنتی بودن صنعت آجیل در ایران از مشکلات پیش روست، ادامه داد: متاسفانه در ۲ بخش صادرات و مصرف داخلی دچار چالش ها و مشکلات فراوانی هستیم که در صدر همه اینها تجاری سازی نشدن تولیدات و محصولات کشاورزی قرار دارد.
وی فقدان و کمبود صنایع تبدیلی را از موانع تجاری سازی و معرفی ویژندهای ایرانی خشکبار به دنیا دانست و اظهار کرد: تبدیل محصول کشاورزی به تجاری ضرورت اقتصاد امروز است؛ در حالی که استانداردهای جهانی برای این موضوع وجود دارد ما هنوز در تجاری سازی برای بازار داخلی دچار مشکل هستیم.
رقیبان در حال تسخیر سهم ایران
حسینی در ادامه با بیان اینکه وضعیت نابسامان موجود در زمینه تجاری سازی و توسعه صنایع تبدیلی، ما را در نقطه ضعف در عرصه بازار جهانی آجیل و خشکبار قرار داده است، افزود: در چنین شرایطی است که آمریکا مقام اول صادرات آجیل و خشکبار دنیا را دارد و کشور ایران دارنده رتبه سوم در این زمینه است.
وی با ابراز نگرانی نسبت به از دست دادن بازار صادراتی دنیا، اظهار کرد: نرخ بهره وری و نرخ تمام شده محصول در این زمینه بسیار مهم است.
وی توضیح داد: به عنوان مثال در حالی کشور آمریکا نرخ عرضه پسته خود را از هفت به ۱۰ دلار رسانده است اما به دلیل بهره وری پایین در ایران، بهای تمام شده محصول بسیار بالا می رود و همین امر موجب گرانی نرخ نهایی عرضه محصول می شود که در کنار آن فراوانی ضایعات به دلیل ضعف صنایع تبدیلی باز هم موجب هدررفت محصول می شود.
رییس اتحادیه آجیل و خشکبار مشهد با اشاره به ضرورت تسهیل‌گری دولت در صدور مجوزهای بازرگانی، گفت: تعهدات ارزی هم از دیگر مشکلات موجود در این زمینه است که موجب شده بازار را تحویل رقبا بدهیم.
وی با بیان اینکه باید ظرفیت بازار جهانی را برای عرضه محصول لحاظ کرد، گفت: این در حالی است که کشور آمریکا عرضه محصول پسته را به عنوان مثال از ۴۵۰ هزار تن پارسال به ۶۰۰ هزار تن برای سال جدید رسانده و این به معنای از دست رفتن فرصت برای ماست زیرا میزان سرانه مصرف پسته در دنیا در همین حدود است.
این در حالی است که کشور آمریکا عرضه محصول پسته را به عنوان مثال از ۴۵۰ هزار تن پارسال به ۶۰۰ هزار تن برای سال جدید رسانده استحسینی گفت: این در حالی است که کیفیت محصول پسته ایرانی به ویژه تولیدات خراسان رضوی و نیز بازارپسندی و مشتری پسندی محصول ما از نظر طعم و مزه بسیار بالاتر از محصول آمریکاست.
وی کشور آمریکا را رقیب اصلی ایران در زمینه محصول پسته دانست و افزود: اکنون در بخش محصول پسته ترکیه، در محصول بادام کشور آمریکا و استرالیا از نظر کمّی جلوتر از ایران هستند.
تهاتر راهی برای واردات محصولات غیربومی
حسینی گفت: یکی از مشکلات ما در بازار داخلی، عدم صدور مجوز لازم برای واردات محصولاتی مانند گردو، بادام درختی و بادام هندی است که در کشور ما یا تولید نمی شود و یا به میزان کم تولید داریم.
وی افزود: به عنوان نمونه میزان مصرف مغز گردو در کشور ما بسیار بالاست که تولید داخلی جوابگوی این نیاز نیست اما اجازه واردات هم داده نمی شود و همین امر موجب شده واردات به شیوه های دیگر انجام شود.
وی بیان کرد: در چنین شرایطی می توان با توجه به اینکه محصولی مانند پسته را، که در کشور ما به میزان زیاد و با کیفیت بالا تولید می شود، با واردات محصولاتی مانند بادام هندی و گردو تهاتر کرد اما این در حالی است که در قبال صادرات پسته اجازه واردات گوشی همراه داده می شود!
تولید زرشک و عناب جهان در انحصار خراسان رضوی
رییس اتحادیه آجیل و خشکبار مشهد با اشاره به ظرفیت های منحصر به فرد خراسان رضوی در تولید انحصاری برخی محصولات، گفت: تولید زرشک، عناب و تخمه جابانی (ژاپنی) در دنیا در انحصار خراسان رضوی است و بازار دنیا تشنه دریافت و مصرف این محصولات است.
وی ادامه داد: علاوه بر این خراسان رضوی یک استان صنعتی و دارنده بیشترین شمار صنایع غذایی است حال آنکه در زمینه آجیل و خشکبار هنوز در ابتدای راه هستیم.
هم اکنون حدود ۸۰۰ واحد در استان در حوزه صنف آجیل و خشکبار پروانه اشتغال دارند که ۱۰ تا ۱۵ واحد به صورت صنعتی کار می‌کنندوی تاکید کرد: به دنبال تبدیل واقعی مشهد به قطب آجیل و خشکبار کشور هستیم چرا که هم اکنون رتبه بالایی را در کشور در این زمینه داریم.
وی افزود: اکنون در استان حدود ۸۰۰ واحد در حوزه صنف آجیل و خشکبار دارای پروانه اشتغال هستند که بین ۱۰ تا ۱۵ واحد به صورت صنعتی کار می‌کنند.
حسینی اظهار کرد: خراسان رضوی علاوه بر این در تولید محصولاتی مانند پسته و زعفران دارنده رتبه اول ارزآوری در صادرات محصولات غیرنفتی است.
نوآوری برای نجات مزیت‌های ویژه ایران و خراسان رضوی در حوزه آجیل
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی گفت: کشور ایران و البته خراسان رضوی در حوزه آجیل، مزیت های متعددی دارد که به عنوان مثال در زمینه تولید چند آجیل مشخص، دارنده رتبه های برتری در جهان هستیم.
مسعود نجفی افزود: به عنوان نمونه در تولید محصول گردو دارنده رتبه سوم دنیا، در فندق رتبه چهارم، در محصولات پسته و بادام رتبه دوم دنیا را داریم.
وی افزود: خراسان رضوی نیز در تولید گردو رتبه سوم کشوری، در پسته رتبه اول و در کشمش رتبه دوم را در کشور داراست.
استفاده از فناوری و دانش در بخش‌ها و حوزه‌های مختلف علاوه بر رفع مشکلات و چالشها می تواند موجب ارزش افزوده و ارزش‌آوری در محصولات گرددوی تاکید کرد: دانش و نوآوری باید به نجات صنعت آجیل و خشکبار برسد که البته تاکنون در این مسیر گامهای خوبی در خراسان رضوی برداشته شده است.
نجفی بیان کرد: کاهش هزینه تمام شده، به کارگیری و توسعه صنعت در فرایند تولید آجیل و خشکبار، رقابتی کردن محصولات، ایجاد رویکردهای جدید تولید به منظور ایجاد ارزش افزوده، جلوگیری از خام فروشی و تربیت نیروی ماهر از جمله نیازهای موجود در این بخش است.
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی تاکید کرد: ورود ایده‌های نو و فناورانه در حوزه آجیل و خشکبار، موجب بهره‌گیری از مزیت‌های این بخش می‌شود و شرکتهای دانش‌بنیان باید با جدیت وارد این حوزه شوند.
وی افزود: به طور کلی استفاده از فناوری و دانش در بخش‌ها و حوزه‌های مختلف، علاوه بر رفع مشکلات و چالش ها، می تواند موجب ایجاد ارزش افزوده و افزایش ارزآوری محصولات شود.
وی با اشاره به ایجاد نخستین دهکده فناوری و نوآوری کشاورزی در سال ۱۴۰۱ پس از سفر هیات دولت سیزدهم به خراسان رضوی، اضافه کرد: از زمان تاسیس این دهکده تاکنون ۷۵ شرکت فناور و دانش‌بنیان در آن مستقر شده اند که اکنون به تولید محصولات فناورانه مشغول هستند.
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی ادامه داد: در این راستا شرکت های فناور تاکنون در قالب سیاست اصلی دهکده به سراغ بخش های مختلف رفته و با شناسایی نیازهای موجود در حوزه فناوری، نسبت به ارائه راهکار فناورانه اقدام می‌کنند.
نجفی افزود: در این مسیر رویدادهای استارتاپی از جمله رویداد «جوانه و فن دانه» در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی برگزار شد.
برپایی رویداد «ناتک» تلاشی قابل تحسین
وی با اشاره به برپایی سومین رویداد استارتاپی با عنوان عرضه و تقاضای فناوری صنعت آجیل و خشکبار به نام ناتک (nut Technology)، اظهار کرد: این رویداد با حضور ایده پردازان جوان و فعال در حوزه شرکت های دانش‌بنیان در ۲۱ اردیبهشت ماه برگزار می‌شود.
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی اظهار کرد: در این رویداد با حضور مهمانانی از سراسر کشور، ایده‌های ناب این افراد به فعالان صنعت آجیل و خشکبار معرفی می‌شود.
نجفی بیان کرد: در حوزه آجیل و خشکبار با بررسی‌های انجام شده، نیازها و مشکلات فراوانی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به حرکت صنعت آجیل و خشکبار از روند تولید و فرآوری سنتی به صنعتی، نیاز به استفاده از شیوه های پیشرفته و نوین برای خشک کردن انواع مغزها، اهمیت استفاده از سامانه های هوشمند و ارائه روش های جدید بسته بندی برای افزایش مدت نگهداری اشاره کرد.
وی ضرورت به کارگیری روشهای جدید برای میکروب‌زدایی، استفاده از ضایعات این صنعت به منظور خلق ثروت و نیاز به تولید طعم و فرمولاسیون جدید در فرآوری این محصولات را از دیگر نیازهای این بخش برشمرد.
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی گفت: از مجموع ایده های دریافت شده پس از فراخوان دی ماه پارسال، در نهایت ۲۵ ایده پذیرفته شد که پس از سه روز ارزیابی حضوری، هفت ایده قابل قبول ارائه خواهد شد.
وی تاکید کرد: علاوه بر این تلاش بیشتر برای گنجاندن آجیل و خشکبار در سبد سوغات مشهد و خراسان رضوی به عنوان یکی از استانهای دارنده بیش از ۳۰ میلیون زائر سالانه، می تواند در رویکردهای نوین به این بخش موثر باشد زیرا محدودیت سوغات مشهد به زرشک و زعفران و نخود و کشمش، دیگر راهگشا نیست.