چرا ترور رهبران جنبش‌های مقاومت موجب فروپاشی آنها نمی‌شود؟ - تسنیم

گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم- ترور دو رهبر بلندپایه جریان مقاومت در دو ماه گذشته (اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس و سید حسن نصرالله دبیرکل حزب) و تعدادی از فرماندهان میدانی مبارزه علیه اسرائیل، جبهه مقاومت را در وضعیت جدیدی قرار داده است؛ این همزمانی با جنگ غزه و حمله هوایی اسرائیل به جنوب لبنان، شرایط پیچیده ای را در منطقه ایجاد کرد که در گذشته سابقه نداشته است.
اگرچه همزمانی این ترورها شاید برای اولین بار باشد که رخ می دهد اما در گذشته نیز هرکدام از این تشکل ها با حذف یک باره رهبران خود روبه رو بودند اما این اتفاقات مانع از فروپاشی یا ضعف دائمی نشده بلکه بالعکس بعد از یک دوره کوتاه، بازسازی و توان بازدارندگی آنها بیش از پیش شده است.
در بررسی حیات سازمان های ملی و اسلامی همچون حزب الله، حماس، جهاد اسلامی مانند سایر جنبش ها باید به مولفه هایی همچون پایگاه اجتماعی، ایدوئولوژی و کادرسازی و زمینه های سیاسی و فرهنگی شکل گیری آنها توجه کرد.
حماس و جهاد اسلامی بعنوان دو گروه اسلامگرای فلسطینی برخلاف سایر جریان های مبارز پیش از خود، امروزه از جایگاه قابل توجهی در میان ملت فلسطین برخوردارند و دلیل اصلی آن پایبندی به آرمان آزادی قدس و حفظ منافع ملت در برابر صهیونیست هاست.
عنصر اساسی که موجب می شود این جنبش ها به رغم هرگونه جنگ یا ترور، کماکان حیات داشته باشند برخورداری از همراهی و همیاری توده مردم است.
در حقیقت حماس، جهاد اسلامی، حزب الله و مشابه آنها، گروه هایی نیستند که با حذف رقیبان یا در نزاع مسلحانه با سایر سازمان ها بر مردم یک منطقه سلطه پیدا کرده باشند بلکه برآمده از توده مردم اند و اشتراک در بدنه و اشتراک در آرمان، بین آنها و مردم مناطقی که تسلط دارند یک درهم تنیدگی ایجاد کرده است؛ در حقیقت حماس و حزب الله قابل تفکیک از مردم غزه و یا جنوب لبنان نیستند.
نتایج یک نظرسنجی در ژوئن 2023 (پیش از طوفان الاقصی) در کرانه باختری و غزه نشان می دهد 70 درصد از فلسطینیان با تشکیل گروه‌هایی مبارز در کرانه مانند «گردان جنین» موافق هستند به شرطی که این گروه‌ها تحت اوامر تشکیلات خودگردان نبوده و بخشی از نیروهای امنیتی رسمی نباشند.
80 درصد از افراد شرکت کننده در این نظرسنجی با تسلیم شدن و خلع سلاح گروه‌های کنونی در برابر تشکیلات خودگردان مخالف بوده و تنها 16درصد با این مساله موافقت کرده‌اند.
یک نظرسنجی متعلق به خردادماه امسال در نوار غزه و کرانه باختری نشان می دهد 61 درصد فلسطینیان همچنان ترجیح می دهند که مسئولیت اداره امور نوار غزه با جنبش حماس باشد و تنها 16 درصد ترجیح می دهند که دولت جدیدی در نوار غزه روی کار آید.
بر اساس این نظرسنجی، نزدیک به 60 درصد شرکت کنندگان از عملیات طوفان الاقصی حمایت کرده و 82 درصد هم معتقدند که جنگ و تجاوزات رژیم صهیونیستی سبب افزایش اهتمام و توجه بین المللی به مسئله فلسطین شده است؛ همچنین 75 درصد فلسطینیان از عملکرد حماس در خلال جنگ رضایت دارند.
این درحالی است که جنبش فتح بعنوان اولین گروه مبارز فلسطینی به دلیل گرایش به سمت مذاکره و زمین گذاشتن سلاح در راه آزادی فلسطین، به رغم آنکه در دو دهه اخیر با حذف یا ترور خاصی در میان رهبران خود روبه رو نبود و حتی مدیریت کرانه باختری را هم برعهده دارد، جایگاهش در میان مردم فلسطین به شدت متزلزل است.
حزب الله لبنان نیز در یک نظرسنجی متعلق به تابستان سال جاری در مقایسه با سال 2022، از افزایش محبوبیت چشمگیری برخوردار بوده است.
نگاهی به گذشته این گروه ها نشان می دهد مسئله ترور یا شهادت رهبران امری طبیعی در روند مبارزه بودهاما هیچ گاه کمکی به خواست دیرین صهیونیست ها یعنی نابودی کامل نکرده است.
در ادامه نگاهی به برخی از ترورهای انجام شده از سوی اسرائیل می اندازیم و علل استمرار حیات جریان های مقاومت را بررسی خواهیم کرد.
** از ترور احمد یاسین تا سید عباس موسوی؛ حذف هایی با جایگزین های بیشتر!
مارس 2004 شیخ احمد یاسین بنیانگذار جنبش حماس هنگامی که نماز صبح از مسجد در حال خروج بود، بر اثر شلیک آپاچی های رژیم صهیونیستی در نوار غزه به شهادت رسید.
ترور شهید احمد یاسین که چهره ای کاریزما در بین رهبران جنبش مقاومت داشت، ضربه سنگینی بر پیکره حماس به شمار می رفت.
بعد از وی عبدالعزیز رنتیسی رهبری حماس را برعهده گرفت؛ رنتیسی از بنیانگذاران حماس بود که اولین بیانیه اعلام تشکیلات در سال 1987 را امضا کرده و درعین حال چهره ای علمی و پزشک بود و می توانست تشکیلات حماس را در خلأ احمدیاسین پیش ببرد اما کمتر از یک ماه در شب شنبه 7 آوریل 2004، خودروی او در شمال غزه بر اثر شلیک بالگردهای رژیم صهیونیستی منفجر شد و به همراه فرزند و محافظش به شهادت رسید.
با شهادت احمد یاسین و رنتیسی، رهبری حماس و اعضای دفتر سیاسی مجبور به ترک خاک فلسطین و استقرار در سوریه شدند تا از حملات احتمالی صهیونیست ها در امان بمانند اما دوری از موطن، موجب قطع ارتباط با تشکیلات نشد بلکه در طول دو دهه قدرت سیاسی و نظامی آنها تقویت و خلأ رهبران سابق به خوبی پر شد؛ خالد مشعل بعد از رنتیسی و اسماعیل هنیه بعد از مشعل، ریاست دفتر سیاسی حماس را برعهده گرفتند.
گردان های عزالدین قسام شاخه نظامی حماس که یکی از بنیانگذاران آن یعنی شهید یحیی عیاش در سال 1996 به شهادت رسیده بود، به رهبری محمدالضیف را می توان بعد از حزب الله، قوی ترین تشکیلات نظامی غیر دولتی در جبهه مقاومت دانست.
علاوه بر حماس، مسئله حذف و ترور را می توان در سایر گروه های مبارز فلسطینی جستجو کرد؛ فتحی شقاقی یکی از چهره های مهم و تاثیرگذار تاریخ مبارزات فلسطین است که اوایل دهه 80 میلادی با همراهی چند تن از دوستان خود جنبش جهاد اسلامی فلسطین را بنیان گذاشت.
شقاقی که سابقه دوبار زندانی شدن از سوی صهیونیست ها را داشت، با دستور مستقیم اسحاق رابین نخست وزیر رژیم صهیونیستی در جزیره مالت در 1995 به شهادت رسید.
این ترور زمانی به وقوع پیوست یاسر عرفات رئیس سازمان آزادیبخش فلسطین و رابین درحال مذاکره بر سر طرح دو دولتی و توافق اسلو بودند؛ اقدامی که مورد اعتراض رهبران فلسطینی بود و شقاقی معتقد بود این پیمان چیزی از فلسطین باقی نخواهد گذاشت و مانع از یک انقلاب عربی و اسلامی علیه اشغالگری خواهد شد.
با این وجود، ترور فتحی شقاقی به پیکره تشکیلات جهاد اسلامی ضربه جبران ناپذیری وارد نکرد بلکه با دبیرکلی رمضان عبدالله شلح از دوستان قدیمی شقاقی، این تشکیلات به حیات خود ادامه داد و بعد از آزادی غزه، در کنار حماس اداره این باریکه را برعهده داشتند.
از جمله اقدامات مرحوم شلح، تقویت شاخه نظامی جهاد اسلامی یعنی گردان های سرایا القدس بود.
در حقیقت، آنچه مانع از فروپاشی این دوتشکیلات شد، استمرار مبارزه تا حصول آزادی فلسطین و کادرسازی برای آینده بود؛ برخلاف تشکیلاتی مانند جنبش فتح که به رغم ترور رهبران برجسته خود همچون صلاح خلف(ابو ایاد)، خلیل الوزیر(ملقب به ابوجهاد و نفر دوم فتح)، عاطف بسیسو(مسئول اداره امنیت فتح) کماکان تشکیلاتی قدرتمند به شمار می رفت اما اشتباهات استراتژیک عرفات و تبدیل مسئله فلسطین به یک امر شخصی، قرار گرفتن در کنار صدام حسین در جنگ کویت و دست آخر حرکت به سمت پذیرش اسرائیل و طرح دو دولتی در اوایل دهه 90 میلادی، موجب شد تا جایگاه اجتماعی این گروه در بین مردم فلسطین از بین رفته و به سمت سایر گروه های مقاومت تمایل پیدا کنند.
شاهدی بر این مدعا را می توان انتخابات مجلس ملی فلسطین دانست که جنبش حماس تنها یک بار در سال 2006 در آن شرکت کرد و توانست از میان 132 کرسی و از بین 8 فهرست و جریان مختلف، 74 کرسی را کسب و اکثریت را به دست بیاورد.
در شمال مرزهای اراضی اشغالی، حزب الله لبنان که در خلال جنگ داخلی این کشور متولد شد، بعد از کناره گیری اولین دبیرکل خود صبحی طفیلی، توسط سید عباس موسوی مدیریت می شد اما وی در سال 1992 به دست صهیونیست ها به شهادت رسید.
بعد از شهادت وی روزنامه های صهیونیستی تیتر زدند: «دوران درگیری با حزب الله به پایان رسیده است»، اما دیری نپایید که حزب الله توانست در سال 2000 میلادی ارتش اسرائیل را از جنوب لبنان خارج کند و در جنگ 33 روزه در سال 2006 نیز صهیونیست ها را مغلوب کند و به یک بازیگر جدی در صحنه لبنان و منطقه تبدیل شود.
علاوه بر مسئله پایگاه اجتماعی باید به ایدئولوژی و گفتمان حاکم بر تشکیلات نیز توجه داشت؛ حماس و جهاد اسلامی بعنوان دو سازمان اسلامگرای اهل سنت و یا حزب الله بعنوان یک سازمان شیعی، همواره تلاش داشتند تفسیر درستی از اسلام ارائه کنند.
تفسیری که نه متمایل به دیدگاه های افراطی باشد و نه در تضاد شدید با چالشهای جامعه مدرن و نه تفاسیر لیبرال و سکولار از اسلام.
چنانچه حماس در سال 2009، عبدالطیف موسی رهبر یک گروه تندرو و نزدیک به القاعده را در درگیری مسلحانه به هلاکت رساند و مسجد ابن تیمیه در غزه را تخریب کرد و اجازه شکل گیری جریان های تندرو را نداده است.
در لبنان نیز عامل موفقیت حزب الله حفظ وحدت میان طوائف و مذاهب مختلف و پرهیز از جنگ های قومی و مذهبی است.
شکل گیری گروه های مبارز فلسطینی در برهه ای آغاز شد که امواج چپ گرایی و نهضت های مارکسیتی در همه جای دنیا وجود داشت و بهمین خاطر کمونیسم بعنوان یک مکتب مبارزه در بین فلسطینی ها نیز مطرح شد؛ با این وجود بعد از فروپاشی شوروی و فروکش کردن تب چپ گرایی، جریان های اسلامگرا در سایر جهان اسلام با اقبال بیشتری روبه رو شدند و همین عامل موثر در استمرار حیات آنها بود.
در کنار مسئله انسجام سازمانی و همچنین گفتمان و ایدئولوژی، یک امر غالب دیگر در این تشکیلات ها همزیستی رأس تشکیلات و هرم با توده هاست.
شهادت فرزندان و نوه های اسماعیل هنیه در جنایات اخیر صهیونیست ها در غزه و یا شهادت فرزند نصرالله در سال های گذشته، شهادت جهاد مغنیه، شهادت فرزند علی عمار نماینده پارلمان لبنان در عملیات تروریستی اخیر انفجار پیجرها و مثال های این چنینی که در جریان مقاومت بسیار است، نشان می دهد مردم فلسطین و یا لبنان، فرماندهان مقاومت را جزئی از خود می بینند نه جدا از خود لذا تمایل دارند تا با پیوستن به این گروه ها نسبت به احقاق حق خود اقدام کنند و همین گرایش از سمت بدنه مردم، عامل موثر در استمرار کادرسازی و ادامه حیات آنهاست.
انتهای پیام/