جایگاه زنان در دوران پهلوی و انقلاب اسلامی

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، در آستانه روز زن ، جبار امرایی؛ پژوهشگر و نویسنده در یادداشتی به وضعیت بانوان ایرانی در دوران پهلوی و دوران 46 ساله جمهوری اسلامی ایران پرداخته که در زیر آمده است:
در هر کشوری در جهان یکی از عوامل اصلی در رشد و تعالی جامعه، زنان آن کشور هستند که با نقش‌آفرینی درست در عرصه‌های مختلف مانند تربیت فرزندان، مدیریت معنوی خانواده، علم و سیاست؛ راه بری و ارتقای سطح جامعه را برعهده دارند، در ایران ما نیز از دیرباز زنان در برهه‌های مختلف تاریخی همیشه در متن تحولات اصلی کشور بوده و نقش‌آفرینی کرده‌اند و بدون حضور فعال آن ها بسیاری از تحولات اجتماعی تاریخ معاصر ایران بی ثمر باقی می ماند، در تاریخ معاصر ایران چند واقعه تاریخی مهم و تاثیرگذار وجود دارد که بدون کنشگری زنان ممکن بود مسیر دینی، فرهنگی و اجتماعی کشور به کل دچار تغییر شود.
مورد اول واقعه تحریم تنباکو توسط میرزای شیرازی است که با فتوای این عالم بزرگ، زنان ایران در راس این حرکت بزرگ قرار گرفته و در حمایت از فتوای میرزای شیرازی قلیان ها را شکستند، در نقل های تاریخی بیان شده که حتی زنان حرم سرای ناصرالدین شاه بدون توجه به جایگاه خود در دربار شاه، قلیان ها را شکسته و به نوعی با حکومت وقت اعلام مبارره کردند.
شاید اگر زنان در حمایت از میرزای شیرازی وارد میدان نمی شدند قرارداد استعماری تنباکو سبب حرکت کشور به سمت استعماری شبیه به استعمار هندوستان می شد ولی این واقعه سبب شد حکومت قاجار و کشورهای استعمارگر خارجی متوجه همبستگی و همراهی مردم با علما شوند و از اهداف پلید خود پا پس بکشند.
مورد دوم مربوط به کشف حجاب رضاخانی است که به جرأت می‌توان گفت نقش اصلی و عامل تاثیرگذار در شکست سیاست رضاخان در قانون کشف حجاب را زنان جامعه ایفا کردند که تمام قد در برابر این قانون ننگین و ضد اسلامی_ایرانی ایستادند و ذره ای پا پس نکشیدند.
به صورت مکرر در تاریخ و خاطرات بزرگان بیان شده که بسیاری از زنان مملکت در طول تقریبا 7 سال اجرای قانون کشف حجاب از منزل بیرون نرفتند تا مبادا توسط ماموران رضاخان چادر از سر آنها کشیده شود، و تنها راه ارتباطی آنها با اقوام و همسایگان در طول آن سالها از طریق پشت بام ها بوده است.
و اما مهمترین واقعه تاریخی معاصر انقلاب اسلامی سال 57 است که یکی از نمودهای اصلی تأثیرگذاری زنان در تاریخ معاصر ایران است که در تظاهرات‌های مختلف علیه رژیم ستم‌شاهی نقش فعالی را ایفا کرده و با تجمع‌های چند ده‌هزار نفری خود یکی از ارکان اصلی پیروزی انقلاب به شمار می روند، اما در این‌جا می‌خواهیم به‌صورت اجمالی و سریع جایگاه زنان در زمان پهلوی و دلیل نارضایتی آنان از حکومت را بررسی کنیم، به‌همین خاطر به چند عامل مهم در مورد زنان توجه می‌کنیم.
1_ امید به زندگی: شاخص امید به زندگی در هر کشوری می‌تواند یکی از راه‌های بررسی کیفیت و رضایت از شرایط موجود باشد به‌همین خاطر نرخ امید به زندگی زنان در زمان پهلوی را مورد بررسی قرار داده و با حال حاضر مقایسه می‌کنیم.
بر طبق آمارهای بانک جهانی میزان امید به زندگی زنان در سال آخر حکومت پهلوی یعنی 1978م،57 سال بوده است که از میانگین جهانی که 63 سال بوده 7 سال پایین‌تر است، این درحالی است که بر طبق آمار همین سایت معتبر در سال 2022 نرخ امید به زندگی در بین زنان ایرانی 77 سال بوده که سه سال از میانگین جهانی نیز بالاتر است.¹
2_تحصیلات: یکی از آمارهای بسیار تاریک در زمان پهلوی میزان تحصیلات زنان ایرانی است، به‌طوریکه بر طبق آمارهای بانک جهانی درصد زنان بیسواد 15 تا 19 ساله ایران بیش‌از 50 درصد بوده که این آمار در سال 2010 به زیر 10 درصد رسیده است.²
ناگفته نماند این آمار سایت بانک جهانی فقط تا سال 2010 است و آمار جدیدی منتشر نشده و یقینا در طول 15 سال اخیر تعداد زنان بی‌سواد ایران به شدت کاهش یافته و احتمالا به زیر 5 درصد رسیده است.
3_ جایگاه علمی: وضعیت زنان در زمینه تحصیلات عالی و دانشگاهی دست‌کمی از آمارهای قبلی ندارد، به‌گونه‌ای که بر طبق داده‌های آماری بانک جهانی نسبت زنان تحصیل‌کرده در دانشگاه به مردان 30 درصد بوده که در سال 2015 به نزدیک 50 درصد نسبت به مردان رسیده است³.
همچنین بر طبق آمار همین سایت معتبر جهانی نسبت زنان به مردان در جایگاه هیئت علمی دانشگاه ها از 15 درصد در اواخر حکومت پهلوی به 34 درصد در سال 2020 رسیده است⁴.
از طرف دیگر با نگاهی گذرا به تاریخ پهلوی متوجه خواهیم شد که در طول تقریباً پنجاه سال حکومت پهلوی به‌سختی می‌توان یک زن دانشمند یا دارای دستاورد علمی را پیدا کرد، ولی در حال حاضر صدها زن ایرانی وجود دارند که در زمینه‌های مختلف علمی دارای رتبه‌های برتر جهانی هستند؛ زنانی مانند: فاطمه فرجادیان جزو 2 درصد دانشمند برتر جهان در زمینه شیمی، مریم اسلامی برترین مخترع زن جهان در سال 2008 ، مریم کوچکی‌نژاد یکی از 40 استاد برتر جوان جهان در سال 2020، دکتر سهیلا سامی یکی از برترین جراحان مغز جهان و ...
4_ ورزش: حال‌و روز ورزش زنان ایران نیز در زمان پهلوی مساعد نبوده و در طول تاریخ این حکومت فقط 5 مدال جهانی و آسیایی توسط زنان کسب شده و این درحالی است که پس از انقلاب صدها مدال المپیک، جهانی و آسیایی توسط بانوان ایرانی به دست آمده‌ است که نشان‌دهنده رشد چشمگیر ورزش زنان پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده‌ است.
به طور مثال در مسابقات آسیایی هانگژو که در سال 1402 برگزار شد، زنان ورزشکار ایرانی توانستند 18 مدال رنگارنگ کسب کنند، همچنین در مسابقات المپیک اخیر دو مدال توسط بانوان کشورمان به دست آمد.
5_جایگاه زنان در نگاه رهبران حکومت: با بررسی جایگاه زنان در سخنان محمد رضاشاه به‌راحتی متوجه خواهیم شد که دلایل آمارهای وحشتناکی که در بالا ذکر شد نحوه نگرش و جهان‌بینی ایشان نسبت‌به زنان جامعه بوده، به طور مثال محمدرضا شاه در مصاحبه‌ای که با خبرنگار معروف ایتالیایی یعنی خانم اوریانا فالاچی دارد نظر خود را به‌صورت آشکار در مورد زنان اینگونه بیان می‌کند:
زنان تنها در صورتی در زندگی مردان مهم هستند که زیبا و جذاب باشند و زنانگی خود را حفظ کنند، شما [زنان] هرگز میکل آنژ یا باخ نداشتید.
شما هرگز حتی یک سر آشپز بزرگ نداشتید، شما زنان توطئه‌گرید، شما شیطانید، تک تک شما⁵.
در خاطرات اسدالله علم نخست‌وزیر و وزیر دربار شاه نیز میزان ارزش زنان از نظر محمد رضاشاه قابل توجه است، اسدالله علم در خاطرات خود می‌نویسد: شاهنشاه فرمودند زن‌ها مثل مگس‌ها دائماً وزوز می‌کنند، آدم برای آن‌که جان خودش را خلاص کند موافقت می‌کند که آسوده شود⁶.
حال این نظرات محمدرضا شاه در مورد زنان را مقایسه کنید با نظرات رهبران انقلاب اسلامی که به چند نمونه از آنها اشاره می‌کنیم.
امام خمینی (ره) در مورد جایگاه و حقوق زنان می‌فرمایند: حقوق بسیارِ مادرها را نمی‌توان شمرد و نمی‌توان به‌حق ادا کرد.
یک شب مادر نسبت‌به فرزندش از سال‌ها عمر پدر متعهد ارزنده‌تر است، تجسم عطوفت و رحمت در دیدگاه نورانی مادر بارقه رحمت و عطوفت رب‌العالمین است...
این‌که در حدیث آمده‌ است که بهشت زیر قدم‌های مادر است یک حقیقت است⁷.
رهبر معظم انقلاب نیز در مورد جایگاه زنان می‌فرمایند: زن پیش خدای متعال مثل مرد است، در طی مراتب معنوی و الهی بین این دو جنس هیچ تفاوتی نیست در این جاده تکامل و تعالی آن‌که حرکت می‌کند انسان است.
در حقوق اجتماعی و حقوق شخصی و فردی، بین زن و مرد تفاوتی وجود ندارد.
در چند مسئله اختصاصی شخصی، امتیازاتی به زن داده‌ شده است، در چند مسئله امتیازاتی به مرد داده‌ شده است، آن‌هم براساس اقتضای طبیعت زن و مرد.
این اسلام است متین‌ترین ،منطقی‌ترین، عملی‌ترین قوانین و حدود و مرزهایی که ممکن است انسان در زمینه مسئله جنسیت فرض کند⁸.
1.
data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.LE00.FE.IN?locations=IR-1W
2.
همان
3.
همان
4.
همان
5.
1.
Oriana, Fallaci, Interview with History, p271-272.
6.
کتاب یادداشتهای عَلَم،اسدالله علم، جلد6، صفحه283
7.
صحیفه امام، ج16، ص225
8.
بیانات مقام معظم رهبری، 92/02/11
انتهای پیام/