داستان بانو حُدَیث؛ از کنیزی تا جایگاه هدایت اجتماعی
نویسنده کتاب بانوان شیعه می گوید: برخلاف به حاشیه رانده شدن زنان در دوران خلفا، اهل بیت(ع) برای رشد و منزلت و هویت یابی زنان بسیار تلاش می کنند تا جاییکه آنها را از جاهلیت به کرسی علم و تفقه و روایت صعود می دهند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، خانم سعیده رحیمی، مدرس و دکتری تاریخ اسلام دانشگاه باقرالعلوم(ع) و نویسنده کتاب «بانوان شیعه» درباره سیره امامان شیعه در تبیین حضور اجتماعی زنان و نقش و جایگاه اجتماعی زنان در تاریخ شیعه با خبرگزاری تسنیم گفتگو کرد.
نظریه زوجیت پایه تحلیل هستی‌شناسانه فعالیت زن
رحیمی در ابتدای بحث با اشاره به رهنمودهای رهبر انقلاب در دیدار با بانوان و پرداختن ایشان به بحث زوجیت و اینکه زوج‌ها مکمل یکدیگر هستند، گفت: هیچ معنای فرودستی و فرادستی وجود ندارد و در واقع ایشان تحلیل زوجیت را پایه تحلیل هستی‌شناسانه برای فعالیت زن قرار دادند که زنان و مردان براساس همراهی با یکدیگر می‌توانند در عرصه اجتماعی فعالیت کنند.
در واقع این انگاره، تمام انگاره‌های فمنیستی را به محاق می‌برد که زنان را در جدال با مردان تعریف می‌کنند و دائماً دنبال سهم خواهی و مبارزه با مردان در عرصه اجتماعی هستند و این به‌اصطلاح بینش راهبردی و نگاه تمدن‌ساز در تحلیل فعالیت اجتماعی زنان هست.
نویسنده کتاب «بانوان شیعه» افزود: نکته دومی که رهبر انقلاب فرمودند اینکه چارچوب معرفتی تلاش زوج برای رسیدن به حیات طیبه است که ارزشمند است؛ اگرچه نقش‌های متفاوتی دارند و از این حیث، مادری ارزش و جایگاه ویژه‌ای هم دارد.
پرداختن به این قضیه و تأمل در آن می‌تواند رهیافت‌های خیلی زیادی برای نقش خانوادگی طلاب عزیز در عرصه تبلیغ و فعالیت فرهنگی داشته‌باشد.
از کنیزی تا هدایت اجتماعی؛ داستان صعود بانوان در سایه تربیت اهل‌بیت(ع)
پژوهشگر حوزوی با تشریح محورهای کلی بررسی احوال ائمه و تعامل امام و بانوان شیعه گفت: اولین بحث، هویت بخشی و منزلت بخشی بانوان است.
بسیاری از مادران ائمه کنیز هستند؛ چرا بانوانی که در جامعه آن روز عرب به‌اصطلاح جایگاه ویژه‌ای داشتند، به‌عنوان مادر امام انتخاب نمی‌شوند و مادر امام از بین بانوانی که در واقع عرب نیستند و صاحب جایگاه -به‌لحاظ ارزش‌گذاری آن روز جامعه- نیستند انتخاب می‌شوند و ائمه(ع) در تربیت این بانوان و رشد علمی و بالا رفتن در عرصه اجتماعی تأثیر مستقیم دارند تا جایی که به جایگاه هدایت اجتماعی می‌رسند.
وی ادامه داد:در سال‌های پایانی دوران امامت با فعالیت‌های خیلی خیلی دقیق و مهم بانو «حُدَیث» و بانو «حکیمه» مواجه می‌شویم.
بانو حکیمه دختر امام جواد(ع) جایگاه خودشان را دارند.
بانو حدیث همسر امام هادی(ع) و مادر امام حسن عسکری(ع) در این روند رشد می‌کنند و به جایگاهی می‌رسند که واسطه بین امام زمان(ع) و مردم می‌شوند.
حُدیث از آن رو که مادربزرگ امام زمان(عج) بوده، در منابع تاریخی به جده مشهور شده است.
وقتی یکی از شیعیان خدمت بانو حکیمه می‌رسد و می‌گوید شیعه در این اوضاع حیرت که همه دنبال امام می‌گردند به که پناه ببرد؟
ایشان می‌فرماید به جده و منظورش حُدیث است و در واقع یک بانوی کنیز به این جایگاه می‌رسد و این موضوع خیلی حرف‌ها برای ما دارد.
تلاش ائمه(ع) در تربیت علمی بانوان و رسیدن زنان به جایگاه والای روایتگری
رحیمی درباره تلاش اهل بیت(ع) در تربیت علمی بانوان تصریح‌کرد: ائمه طاهرین(ع) به‌طور خاص در تربیت علمی بانوان تلاش می‌کردند؛ آن چنانکه در ماجرای «حسنیه» کنیز امام کاظم(ع) این موضوع بسیار روشن است که امام این کنیز را فقط به‌خاطر علم‌آموزی خریداری می‌کنند یا سیده نفیسه یا بانو حمیده.
تعدد بانوان راوی هم موید همین مطلب است.
خودِ روایتگری یک جایگاه ویژه است و این‌طور نیست هر کسی روایتی را فقط ذکر کرده باشد، در زمره روات لحاظ شود و اگر می‌بینیم در طبقه روات اسم خانمی ذکر می‌شود حتماً این خانم صاحب مرتبه مهمی از علم و تفقه در دین بوده و چیزی شبیه اجتهاد و اهل علم بودن زمان ما است.
اصلاح سبک زندگی شیعیان با نقش‌آفرینی بانوان پیشرو
وی درباره مراودات اجتماعی بانوان گفت: نکته دیگر بحث اصلاح سبک زندگی شیعیان است.
در اصلاح مراودات شیعیان، این بانوان ذیل طرح امام حرکت می‌کنند و امام این قضیه را تأیید می‌کنند؛ طوری که یکی از اصحاب خدمت امام‌صادق علیه‌السلام می‌رسند و می‌گوید همسر من و همسر ابن مارد از خانه برای مراسم ختم و تعزیه دوستان و آشنایان خارج می‌شوند، موقعی که مانع می‌شوم همسرم می‌گوید اگر شرکت در مجالس حرام است منع کن و اگر حرام نیست چرا؟
بعد امام در جواب این شیعه می‌گوید که حمیده و ام فروه(همسر و مادر امام) به این مجالس می‌روند و حقوق اهل مدینه را ادا می‌کنند.
بعضی‌ها اشتباه می‌کنند و این حقوق را مالی دانستند؛ در حالی که این حقوق معنوی است؛ یعنی امام اینکه شیعیان در مراودات یکدیگر شرکت کنند را جزو حقوقشان می‌دانند و می‌فرماید که مادر و همسر من شرکت می‌کنند.
بانوان شیعه؛ وصایت، هجرت، جهاد و حفاظت از معصومین
پژوهشگر دینی درباره وصایت بانوان گفت: تعداد زیادی از بانوان را داریم که به شکل‌های گوناگون وصی امام هستند.
حضرت زینب(ع)، ام احمد سعیده جار الصادق که وصیت پیامبر(ص) را نگهداری می‌کرده و بانو حدیث از مهمترین این بانوان هستند.
وی با اشاره به حفاظت بانوان از معصومین ادامه‌داد: وظیفه ویژه محفاظت از جان امام و حتی جان معصوم اگر زمان پیامبر(ع) را داخل بدانیم بر عهده بعضی بانوان است.
مثلاً در جنگ احد حضور نصیبه را در حفاظت از جان پیامبر(ص) داریم و یا در جریان کربلا حضرت زینب(ع) در حفاظت از جان حضرت زین‌العابدین(ع) داریم.
اما موردی که شاید کمتر معروف باشد حفاظتی است که در واقع بانو حدیث و حکیمه و نرجس خاتون در جریان سال‌های پایانی امامت از جان امام‌زمان(عج) دارند.
وی درباره هجرت بانوان و حضورشان در جهاد گفت: نکته بعدی مسئله هجرت است که در لایه نقش خانوادگی خیلی اوقات رقم می‌خورد و هجرت حضرت معصومه(ع) و سیده نفیسه(ع) از جمله مواردش است.
موارد دیگر مثل اثبات حقانیت پیامبر و امام و حضورشان در جهاد و نقش پنهان زنان در جهاد است که اخباری را مخابره می‌کردند.
سرمایه علمی و معنوی زنان؛ قدرتی فراتر از سیاست و اقتصاد
رحیمی با بیان درک عمیق بانوان و سرمایه علمی و معنوی آنها گفت: در ادوار مختلف، زنان دارای گونه‌های مختلفی از تعامل با امام بودند و در کنار مردان شیعه به‌ویژه در ادوار تقیه، نقش‌های پررنگی را بروز دادند و از اصحاب سرّ امام بودند و چیزی که مهم است این است که اگر چه شکل کلی جامعه به‌سمت دیگری می‌رود؛ اما بانوان شیعه با توجه به درک عمیق و موقعیت شناسی و سرمایه علمی و معنوی‌شان، والاترین نقش‌ها را رقم زدند.
نقش اجتماعی این بانوان نه از پایگاه قدرت سیاسی و نه از ثروت اقتصادی است اماگاهی یک تنه مثل حضرات زهرا(ع) هدایت‌گری اجتماعی را به‌دست گرفتند و گاهی گام‌های تعیین کننده برداشتند؛ مثل بانو حدیث و حکیمه.
وی در پایان افزود: ائمه معصومین(ع) اصلی‌ترین عامل در رشد و منزلت‌یابی و هویت‌یابی زنان هستند و در کنار نقش منفی خلفا که تلاش برای به حاشیه راندن زنان می‌کنند، اهل بیت(ع) بر عکس بسیار تلاش می‌کنند تا به زنان هویت مستقلی بدهند و در واقع از جاهلیت، زنان را به کرسی علم و تفقه و روایت صعود می‌دهند.
رحیمی گفت: سیر حضور اجتماعی زن بعد از پیامبر(ص) رو به افول رفت؛ اما در این میان در واقع ائمه طاهرین، نقش مضاعف و ویژه‌ای را توانستند ایفا کنند تا این سیری که داشت حضور اجتماعی را به کلی به قهقرا می‌برد، متوقف کنند یا اینکه تأثیرات بسیار شگرفی داشته‌باشند و این قضیه را هدایت کنند.
تعامل پویای امام و بانوان شیعه
نویسنده کتاب «بانوان شیعه» درباره راهبری امامان شیعه گفت: در ادوار مختلف امامت، راهبری امام شیعه و استراتژی را که امام برای راهبری شیعیان اتخاذ می‌کند همیشه محصول حرکت فردی امام نیست و در بسیاری از موارد، محصول عملکرد شیعیان نیز هست؛ یعنی اینکه امیرالمؤمنین(ع) در برهه‌ای از زمان سکوت می‌کنند، در برهه‌ای از زمان سکان حکومت را به‌دست می‌گیرند، یا امام‌حسن(ع) در ساباط به این شکل عمل می‌کنند و امام‌حسین(ع) به‌شکل دیگر؛ علاوه بر همه زمینه‌های سیاسی اجتماعی که این قضایا دارد بخش مهمی از آن بر عهده شیعیان هست؛ یعنی شیعیان هم در استراتژی امام و شکل حرکت امام تأثیر دارند؛ لذا این تعاملات امام و شیعیان دارای رهیافت‌های ویژه‌ای است.
رحیمی همچنین درباره تعاملات دو طرفه بانوان و ائمه اطهار(ع) ابراز داشت: به‌طور کلی می‌توانیم دو گونه عمده برای تعامل بانوان در نظر بگیریم.
یکی تعاملات فردی است که مثلاً بحث روایتگری، کرسی علم و یا حضور سیاسی در مواقف مختلف هست و ولی گونه دیگر، تعامل خانوادگی است که این هم خیلی حائز اهمیت است.
انتهای پیام/