از اعتکاف مادر و کودک تا بیتوته صدها هزار نفری جوانان در اعتکاف امسال؛ رویش های اعتکاف هر سال بیش از گذشته

خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه-سیده فاطمه سادات کیایی: رجب، ماه عبادت و بندگی خدا و از پرفضیلت ترین ایام سال است که مؤمنان با انجام اعمال و عبادات خاص این ماه خود را برای ماه شعبان و سپس رمضان آماده می‌کنند.
اعتکاف از اعمال ویژه ماه رجب به معنای توقف سه روز یا بیشتر در مسجد به قصد قربت است.
اعتکاف از واژه عکف به معنای روی آورد به چیزی و بزرگداشت آن گرفته شده است و به معنای مقیم و ساکن شدن است.
این عمل در ایام البیض یعنی سه روز میانی ماه از جمله ماه رجب به همراه اعمالی چون روزه و مناجات شبانه سفارش زیادی شده و بنابر احادیث موجب آمرزش گناهان و رهایی از آتش جهنم می‌شود.
اعتکاف به عنوان یکی از سنت‌های پیامبر از دیرباز در کشورهای اسلامی و در مساجد بزرگ و مهمی از جمله مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد کوفه و دیگر مساجد مشهور جهان اسلامی برپا شده است.
در برخی روایات، اعتکاف مختص مسجد الحرام، مسجدالنبی، مسجد کوفه و مسجد جامع بصره دانسته شده است، اما روایاتی وجود دارد که در آنها اعتکاف در مسجد جامع یا مسجدی که امامی عادل در آن نماز جمعه یا جماعت خوانده باشد، روا شمرده شده است و شرط روزه بودن یکی از شروط آن است.
سابقه تاریخی اعتکاف در ایران
در ایران اسلامی نیز اعتکاف در سه روز از ماه رجب بیش از اعتکاف در دهه پایانی ماه رمضان رواج دارد و خصوصاً در سال‌های پس از انقلاب اسلامی در مساجد سراسر کشور با برگزاری برنامه‌های ویژه ای برپا می‌شود و از مخاطبان اصلی آن نوجوانان و جوانان هستند که حضور آنان در مراسم اعتکاف در سال‌های اخیر با رشد خوبی همراه بوده است.
به گزارش شیخ لطف‌الله میسی (م ۱۰۳۵ ق)، در دوره صفویه در قزوین و اصفهان اعتکاف برگزار می‌شد.
در برخی گزارش‌ها آمده است، در ایرانِ دوره پهلوی، اعتکاف بسیار به نُدرت، و صرفاً در برخی شهرهای مذهبی انجام می‌گرفت.
در دوره پهلوی اول پس از آمدن آیت الله شیخ عبد الکریم حائری یزدی به شهر مقدس قم و تأسیس حوزه علمیه قم در جوار حرم مطهر حضرت معصومه علیه السلام، سنت الهی اعتکاف، رنگ و بوی دیگری به خود گرفت.
میرزا مهدی بروجردی در سده اخیر پایه گذار این سنت حسنه در شهر قم بود.
رفته رفته این سنت محمدی صلی الله علیه و آله و سلم به دیگر شهرهای ایران سرایت کرد.
او از ملازمان و کارپردازان و مشاوران آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی بود.
وی به علت ایجاد جو خفقان رضاخانی به تنهایی در مسجد امام حسن عسکری علیه السلام معتکف می‌شد و هیچکس همراه او نبود.
بعدها یکی دیگر از علما به او ملحق شد و پس از چندی، پای دیگران نیز به این سنت کشیده شد.
به حدی که آیت الله بروجردی درس‌هایی حوزه علمیه را جهت شرکت طلاب در مراسم اعتکاف، تعطیل کرد.
توصیه‌های رهبر انقلاب به معتکفین
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی برپایی مناسک الهی و سنن محمدی با شور و هیجان بیشتری پیگیری شد چنانچه طبق آمارهایی از سوی مسئولان برگزاری اعتکاف سال گذشته یک میلیون نفر که اکثر آن را جوانان و نوجوانان تشکیل می‌دادند در اعتکاف شرکت کردند.
رهبر انقلاب در خطبه‌های نماز جمعه سال ۱۳۸۴ با اشاره به موضوع اعتکاف فرمودند: این پدیده عمومی؛ اینکه ده‌ها هزار نفر در مراسم اعتکاف شرکت کنند، آن هم اغلب جوان، جز رویش‌های انقلاب است.
من یک وقت عرض کردم که انقلاب ما ریزش دارد، اما رویش هم دارد؛ رویش‌ها بر ریزش‌ها غلبه دارند.
پس خوشا به حالتان معتکفین عزیز.
رهبر انقلاب همچنین در سخنرانی‌های خود توصیه‌هایی به معتکفین برای بهره مندی هرچه بیشتر از فضائل اعتکاف داشته اند از جمله آن توصیه به خواندن صحیفه سجادیه است «این اعتکافی که جوانها انجام می‌دهند، در واقع دارند با خدا خلوت می‌کنند.
اعتکاف بیشتر یک کار فردی است؛ ایجاد یک ارتباط با خداست.
جوری نشود که برنامه‌های جمعی این مراکز اعتکاف، حال خلوت و حال ارتباط فردی و قلبی با خدا را در افراد ضعیف بکند یا بگیرد.
مجال بدهند؛ وقت بگذارند؛ بگذارند این جوانها قرآن بخوانند، نهج‏البلاغه بخوانند، صحیفه‏ی سجادیّه بخوانند.
بخصوص من در این ایام اعتکاف، صحیفه‏ی سجادیه را توصیه می‌کنم.
این صحیفه‏ی سجادیه واقعاً کتاب معجزنشانی است.
خوشبختانه حالا ترجمه هم شده و ترجمه‌هایی هست.
سال گذشته ترجمه‏ی خوبی از صحیفه‏ی سجادیه را به من دادند و آن را دیدم؛ ترجمه‏ی بسیار خوبی است.
از این معارف موجود در دعاهای حضرت علی‏بن‏حسین (سلام اللَّه علیه) در صحیفه‏ی سجادیه، استفاده کنند؛ بخوانند؛ تأمل کنند.
اینها فقط دعا نیست؛ درس است؛ این کلمات امام سجاد - و همه‏ی ادعیه‌ای که از ائمه (علیهم‌السّلام) مأثور است و بدست ما رسیده است - پر است از معارف.»
یا در جای دیگری بیان کرده اند: «توصیه‌ی من این است که در این سه روزی که شما در مسجد هستید، تمرین مراقبت از خود بکنید.
حرف که می‌زنید، غذا که می‌خورید، معاشرت که می‌کنید، کتاب که می‌خوانید، فکر که می‌کنید، نقشه که برای آینده می‌کشید، در همه‌ی این چیزها مراقب باشید رضای الهی و خواست الهی را بر هوای نفستان مقدم بدارید؛ تسلیم هوای نفس نشوید.
تمرین این چیزها در این سه روز می‌تواند درسی باشد برای خود آن عزیزان و برای ماها که این‌جا نشسته‌ایم و با غبطه نگاه می‌کنیم به حال جوانان عزیزمان که در حال اعتکاف هستند.
با عملِ خودتان به ما هم یاد بدهید.»
رشد اعتکاف پس از انقلاب اسلامی
رشد حضور مردم در مراسم اعتکاف به واسطه فراهم آوردن امکانات حضور و تبلیغات زمینه خوبی را برای رهنمون کردن جامعه به سمت معنویت پدید آورده است.
اتفاقی که پس از انقلاب رقم خورد و رهبر انقلاب نیز درباره آن چنین فرموده اند: «در دوران جوانی ما، در حوزه‌ی علمیه قم، ایام نیمه‌ی رجب که روزهای معروف اعتکاف است، شاید در مسجد امامِ آن روز، ده نفر، پانزده نفر، بیست نفر طلبه - آن هم در مرکز حوزه‌ی علمیه، که قم باشد - اعتکاف می‌کردند؛ این کار معمول نبود، بلد نبودند.
امروز در دانشگاه‌های کشور، هزاران نفر از جوانان دانشجو - دختران و پسران - در مساجد دانشگاه‌ها اعتکاف می‌کنند، سه روز عبادت می‌کنند، خلوت می‌کنند، با خدای خود ارتباط برقرار می‌کنند؛ مساجد بزرگ و مجامع بزرگ که جای خود دارد.
اینها معنویت است.
کشور ما اهل معنویت است، اما معنویت ما همراه و هم روال است با احساس مسئولیت.
این معنویت به هیچ وجه نباید ما را از مسئولیت عظیم انقلابیِ خودمان جدا کند، بلکه کمک به حرکت انقلابی است.
آن کسانی که با تکیه‌ی به دینداری و با عنوان کردن دینداری، سعی می‌کنند جامعه را سیاست‌زدائی کنند، جوانان را سیاست‌زدائی کنند، جوانان را از حضور در عرصه‌های کشور دور نگه دارند، اشتباه می‌کنند، راه خطا می‌روند، دچار انحرافند؛ این ابعاد با همدیگر است.»
همچنین که در سخنرانی دیگری فرموده اند: قبل از انقلاب، ما در این ایام نیمه‌ی ماه رجب ندیده بودیم یا خیلی بندرت می‌دیدیم که کسانی بروند اعتکاف کنند.
غالباً همه‌ی ماها، همه‌ی مردم غافل بودیم از این روزنه‌ی رحمت الهی.
بنده در مشهد که اصلاً ندیده بودم؛ در قم هم یک تعداد معدودی، یک چند نفر طلبه در مسجد امام می‌رفتند و ایام نیمه‌ی ماه رجب اعتکاف می‌کردند.
امروز شما نگاه کنید؛ نه فقط مساجد جامع، نه فقط مساجد بزرگ، نه فقط در یک شهر و دو شهر، بلکه در همه‌ی کشور، در همه‌ی شهرها، در همه‌ی مساجد، جوانهای ما، مردان ما، زنان ما، دختران ما، پسران ما می‌روند صف میکشند، اسم می‌نویسند، برای اینکه به آنها فرصت داده شود که در این مسجد، در آن مسجد، سه روز روزه بگیرند و اعتکاف کنند؛ این خیلی برای یک ملت حائز ارزش است، این خیلی مهم است.
گزارش‌ها و بیان‌های مسئولین برگزاری اعتکاف هم این موارد را خاطرنشان می‌کند.
حجت‌الاسلام سیدعلیرضا تکیه‌ای، رئیس ستاد اعتکاف کشور درباره حضور جوانان در اعتکاف گفته است: در سال ۱۴۰۲ جوانان ۸۰ درصد جمعیت کل معتکفان را شامل می‌شدند.
۵۰ درصد این جمعیت صرفاً دانش‌آموز بودند.
از بین کل جمعیت، طبق آمار حدود ۶۰ درصد از این جمعیت را بانوان تشکیل می‌دهند.
برگزاری برنامه‌های ویژه فرهنگی در ایام اعتکاف یکی از اقداماتی است که از سوی مساجد برای هرچه پربارتر کردن این فریضه معنوی انجام شده است.
نمونه این برنامه‌های برگزاری اعتکاف هایی ویژه بانوان فرزند دارد با عنوان اعتکاف مادر و کودکی است که در سال‌های اخیر نیز رشد زیادی داشته است تا ذیل توجه به شرایط خاص مادران فرزند دار، آنان نیز از این رویداد معنوی سهمی داشته باشند.
ویژه برنامه‌های اعتکاف در سراسر کشور
در برنامه ریزی انجام شده ستاد اعتکاف با حوزه علمیه نیز صدها مبلغ در این ایام به مساجدی که اعتکاف در آن‌ها برگزار می‌شود اعزام شده تا در کنار ائمه جمعه و طلاب دیگر بر غنای برنامه‌های فرهنگی همت کنند.
طبق گفته حجت الاسلام تکیه‌ای دستور مقام معظم رهبری این بوده است که برنامه‌ریزی برای جمعیت فراوان هوشمندانه باشد.
این برنامه‌ها از نماز جماعت و احکام و آداب و اخلاق و علقه‌های معرفتی و خانواده و همچنین نیازهای جوانان و پرسش و پاسخ را دربرمی‌گیرد.
این فراوانی برنامه‌های فرهنگی به‌گونه‌ای تدارک دیده شده که به خلوت معتکف هم آسیبی نرسد.
برنامه‌های رسمی تحت عنوان میلاد مولای متقیان (ع) در یک جلسه مربوط به آن حضرت است و روز پایانی اعتکاف متعلق له حضرت زینب کبری (س) است و یک برنامه هم ام‌داوود (تلاوت قرآن برای همه) است که آیات فراوانی را شامل می‌شود و قاری متبحر قرآن آن را می‌خواند
در سال‌های اخیر برگزاری جشن ولادت حضرت علی (ع)، رحلت زینب کبری (س)، برنامه ترتیل خوانی و همخوانی قرآن، مناجات‌های صحیفه سجادیه، نماز جماعت، بیان احکام و حلقه‌های معرفتی و حضور راویان دفاع مقدس و مدافعان حرم و برگزاری مراسم ام داوود از دیگر برنامه‌های فعالیت‌های مساجد در ایام اعتکاف بود.