ابعاد راهبردی سفر پزشکیان به تاجیکستان
باشگاه خبرنگاران جوان؛ امید رحیمی* - مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری کشورمان هفته گذشته در یک سفر رسمی از شهر دوشنبه، پایتخت کشور تاجیکستان بازدید کرد.
در این سفر رسمی یک هیات سیاسی عالی‌رتبه سیاسی متشکل از وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلف و یک هیات تجاری ۱۲۰ نفره رئیس‌جمهور را همراهی کردند.
در این سفر دیدار‌های رسمی با مقامات مختلف تاجیک از جمله «امامعلی رحمان»، رئیس‌جمهور، «قاهر رسول‌زاده»، نخست‌وزیر، «رستم امامعلی» رئیس مجلس ملی و «محمدطاهر ذاکرزاده»، رئیس مجلس نمایندگان تاجیکستان دیدار و گفت‌و‌گو کرد.
فضای بسیار گرم و پرشور استقبال از رئیس‌جمهور در شهر دوشنبه و حواشی فرهنگی مرتبط با آن بازخورد‌های بسیار زیادی داشت به نحوی که از آن به عنوان یک دیدار در سطح «تمدنی» و با مضامین فرهنگی ناب ایرانی یاد شد.
عزم جدی برای گسترش روابط
در چارچوب این سفر ۲۳ سند راهبردی بین دو کشور به امضا رسید که از این میان ۵ موافقتنامه در حوزه سیاسی و دولتی، ۷ سند در حوزه اقتصادی و ۱۱ سند در حوزه‌های علمی، فرهنگی، اجتماعی و آموزشی بین مقامات دو کشور به امضا رسید.
تمرکز ویژه بر حوزه‌های فرهنگی و بشردوستانه و سپس حوزه اقتصادی نشان‌گر عملگرایی دو دولت برای توسعه روابط است.
توسعه دوبرابری مبادلات تجاری در طول سال‌های اخیر و لغو روادید و افزایش پرواز‌های مستقیم به سه پرواز بین دو کشور از نشانه‌های این روند در طول یک سال اخیر بوده است که در دوره شهید رئیسی انجام گرفت.
در عین حال یکی از مهم‌ترین رویداد‌های بازدید اخیر بازگشایی برخی مراکز فرهنگی ایرانی نظیر پژوهشگاه فرهنگ پارسی-تاجیکی بود که در سایه اختلاف نظر‌های سیاسی پس از سال ۲۰۱۶ بسته شده بود.
آب شدن یخ اختلافات سیاسی نویدبخش همکاری‌های فرهنگی جدیدی است که علاوه بر دولت، توسط مجموعه‌های غیردولتی نیز می‌بایست پیگیری شود.
بازخورد‌های گسترده مشاعره و مصاحفه روسای جمهور در شبکه‌های اجتماعی در فضای افکار عمومی ایران و تاجیکستان به وضوح گویای این وضعیت است.
سفری راهبردی برای هر دو کشور
سفر پزشکیان به تاجیکستان از جهات و ابعاد زیادی حائز اهمیت راهبردی است.
در سطح دوجانبه این بازدید و دستاورد‌های آن نشان داد که روند بازسازی و احیاء روابط پس از حدود یک دهه به سطح قابل قبولی رسیده است.
روابط ایران و تاجیکستان در نتیجه برخی اختلاف‌نظر‌های سیاسی و امنیتی بعد از سال ۲۰۱۵ دچار یک سردی تاریخی شده بود و فرایند احیاء و بازسازی روابط از دوره دولت سیزدهم آغاز شد.
حمایت تاجیکستان از عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای نقطه آغاز روند جدید این فرایند احیاء روابط بود که با سفر رسمی شهید رئیسی به دوشنبه انجام گرفت.
اکنون به‌نظر می‌رسد فرصت‌های بیشتری برای توسعه روابط در سطوح مختلف امنیتی و دفاعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به وجود آمده است که می‌بایست به طور جدی مورد توجه قرار بگیرد.
در عین حال این روابط به معنای باز شدن فرصت تاریخی برای حل‌و‌فصل دائمی اختلاف نظر‌ها و مسائلی است که پیش‌تر در چارچوب فرایند احیاء روابط مسکوت گذاشته شده بود.
اهمیت منطقه ای سفر رئیس جمهور به تاجیکستان
در سطح منطقه‌ای نیز بازدید رسمی از تاجیکستان از سه جنبه حائز اهمیت راهبردی است.
نخست، جریان پان‌تورانیسم در آسیای مرکزی با هدف یکپارچه‌سازی ترکی در طول سال‌های اخیر تقویت شده و تاجیکستان به عنوان تنها جمهوری غیرترک‌زبان منطقه و تاجیکان به عنوان بزرگ‌ترین قومیت غیرترک آسیای مرکزی در یک انزوای استراتژیک و بعضا تهاجم فرهنگی قرار گرفته‌اند.
اقدامات ترکیه در نام‌گذاری آسیای مرکزی به نام ترکستان و همراهی تلویحی یا انفعال روسیه نیز این جریان را تقویت کرده است.
همکاری‌های نزدیک‌تر با ایران به‌ویژه در حوزه فرهنگی و تمدنی می‌تواند عاملی متوازن‌کننده در مقابل سازمان کشور‌های ترک بوده و رویکرد‌های زیربنایی نظیر تغییر الفبا در تاجیکستان را فراهم آورد.
در صورت حمایت جمهوری اسلامی ایران از این موضوع به‌ویژه در حوزه هزینه‌های زیربنایی تغییر الفبا، شاهد یک احیاء تاریخی هویت تاجیکان و تمدن پارسی در آسیای مرکزی خواهیم بود.
افغانستان حلقه اتصال تمدنی میان ایران و تاجیکستان
دوم، وضعیت افغانستان در سطوح ژئوپلیتیکی، ژئوکالچری و ژئواکونومیکی به طور ویژه‌ای مستلزم همکاری‌های نزدیک ایران و تاجیکستان است.
ایران قابلیت زیادی برای مقابله با تهدیدات شمال افغانستان داشته و می‌تواند حتی بیشتر از روسیه قابلیت‌های تاجیکستان در مقابله با مرکز گروه‌های تروریستی در شمال افغانستان و به‌ویژه در مناطقی همچون بدخشان را تقویت کند.
از سوی دیگر دو کشور در صورت نگاهِ فرهنگی منسجم و هم‌سو، می‌توانند نقش افغانستان به عنوان «پل تمدنی» پارسی را تثبیت و تقویت کنند.
تاجیکستان تاکنون با تاکید مداوم و پیگیری مستمر بر شکل‌گیری دولت فراگیر در افغانستان با حضور تاجیکان در رئوس حاکمیتی نقشی ویژه ایفا کرده است.
با این حال این موضع متضمن هزینه‌های سنگینی است که با عدم همراهی روسیه و چین، یک اتحاد استراتژیک با ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای می‌تواند آن را تامین کند.
همکاری های امنیتی میان دو کشور
سوم، تهدیدات ناشی از به قدرت رسیدن تحریر الشام در سوریه که شمار زیادی از نیرو‌های تاجیک در آن حضور داشته و حتی به مقامات عالی‌رتبه دفاعی در دولت جولانی دست یافته‌اند، یک تهدید مشترک برای هر دو کشور بوده که مقابله با آن می‌تواند با پیامد‌های منطقه‌ای قابل توجهی همراه شود.
در حال حاضر بسیاری از کشور‌ها نگرانِ بازگشت نیرو‌های آموزش دیده در تحریر الشام بوده و مقاصد بالقوه‌ای برای آنها معرفی می‌شوند.
موضوعاتی نظیر انتقال احتمالی نیرو‌های تاجیک تحریرالشام به شمال افغانستان با حمایت آمریکا و یا ترکیه و یا تاسیس شعبه‌های این گروه در افغانستان تهدیدات بالقوه‌ای هستند که مقابله با آن حائز اهمیت راهبردی است.
این تهدیدات نه فقط در سطح منافع ایران و تاجیکستان و حتی سایر همسایگان افغانستان، بلکه یک تهدید جدی در سطح بین‌المللی محسوب می‌شود.
منافع مشترک بین المللی
در سطح بین‌المللی نیز این سفر هم برای دوشنبه و هم برای تهران می‌تواند متضمن منافعی باشد.
دولت تاجیکستان از برندینگِ بین‌المللی هدفمندی که در قبال تاجیکان در قالب گروه‌های تروریستی صورت گرفته است ناراضی است و مقابله با این جریان به سادگی امکان‌پذیر نیست.
استفاده عامدانه از نیرو‌های تاجیک توسط گروه‌های تروریستی و از سوی دیگر تمرکز احتمالی گروه‌هایی همچون داعش خراسان بر تاجیکستان و تاجیکان یک تهدید در سطح بین‌المللی محسوب شده که مقابله با آن مستلزم همکاری‌های امنیتی عمیق‌تر و نزدیک‌تر تهران و دوشنبه در مبارزه با تروریسم است.
در عین حال برای تهران نیز در آستانه به قدرت رسیدن ترامپ در آمریکا نشان دادن روابط منطقه‌ای و استراتژیک پویا با تاجیکستان به عنوان یک عمق راهبردی و تمدنی پارسی و روسیه به عنوان یک قدرت بین‌المللی یک مزیت مهم محسوب شده و رویکرد‌های دولت آمریکا و غرب برای انزوای ایران را تضعیف می‌کند.
* کارشناس ارشد مسائل آسیای مرکزی
