آذربایجان شرقی و روند تحول در ساخت‌وساز؛ نگاهی به انقلاب مسکن در استان
تبریز- آذربایجان شرقی از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز تحولات بزرگی در حوزه مسکن داشته که تأثیر بسیاری بر توسعه شهری و روستایی استان گذاشته است.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- اسرا درویشی؛ مسکن، به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین نیازهای بشر، نقش مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی هر منطقه دارد.
استان آذربایجان شرقی، به‌ویژه شهر تبریز به‌عنوان مرکز آن، یکی از مناطق کلیدی ایران در حوزه تحولات مسکن به‌شمار می‌رود.
از انقلاب اسلامی تا امروز، این استان شاهد تغییرات چشمگیری در روند ساخت‌وساز، توسعه زیرساخت‌ها، و سیاست‌گذاری‌های حوزه مسکن بوده است.
بررسی این تحولات از سال‌های ابتدایی پس از انقلاب تا دوران معاصر، نمایانگر تلاش‌های گسترده‌ای در جهت تأمین مسکن مناسب برای اقشار مختلف جامعه است.
از اجرای طرح‌های حمایتی نظیر مسکن مهر تا برنامه‌های گسترده نهضت ملی مسکن، تمامی این اقدامات نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک این موضوع برای دولت‌ها و مردم این استان است.
تحولات مسکن در دوران پس از انقلاب اسلامی
دهه ۱۳۶۰: آغاز ساخت‌وسازهای دولتی
در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب اسلامی، رشد سریع جمعیت و مهاجرت گسترده از روستاها به شهرها، تقاضا برای مسکن را به شدت افزایش داد.
این پدیده به‌ویژه در شهر تبریز و سایر شهرهای بزرگ آذربایجان شرقی محسوس بود.
در این دوره، دولت با هدف تأمین نیازهای مسکن اقشار کم‌درآمد، برنامه‌های حمایتی را اجرا کرد.
واگذاری زمین‌های ارزان‌قیمت و ارائه تسهیلات بانکی برای ساخت‌وساز از جمله اقداماتی بود که در این دوره به‌طور گسترده در استان اجرا شد.
دهه ۱۳۷۰: مشارکت بخش خصوصی
با آغاز دهه ۱۳۷۰ و تغییر سیاست‌های اقتصادی کشور، بخش خصوصی نقش بیشتری در توسعه مسکن ایفا کرد.
در این دوره، ساخت مجتمع‌های مسکونی و آپارتمان‌ها در شهرهای بزرگی نظیر تبریز، مراغه و مرند رشد قابل‌توجهی داشت.
همچنین، طرح‌های حمایتی نظیر اعطای وام‌های مسکن و ارائه زمین برای ساخت‌وساز از سوی دولت ادامه یافت.
اجرای طرح مسکن مهر در آذربایجان شرقی
یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های مسکن در تاریخ ایران، طرح مسکن مهر بود که در دهه ۱۳۸۰ اجرا شد.
هدف اصلی این طرح، تأمین مسکن برای اقشار کم‌درآمد و رفع مشکل کمبود مسکن بود.
در آذربایجان شرقی، این طرح در قالب ساخت هزاران واحد مسکونی در شهرها و روستاها اجرا شد.
براساس آمارهای ارائه‌شده، بیش از ۱۱۶۷ واحد مسکن مهر در این استان تکمیل و به متقاضیان واگذار شد.
این واحدها عمدتاً در شهرهای تبریز، میانه، مراغه و سایر مناطق استان احداث شدند.
با این حال، مشکلاتی مانند کیفیت پایین ساخت، تأخیر در تکمیل پروژه‌ها و کمبود زیرساخت‌های شهری نظیر آب، برق و گاز، از چالش‌های اصلی این طرح در استان بود.
برای رفع این مشکلات، دولت سیزدهم برنامه‌های گسترده‌ای برای تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام مسکن مهر در استان اجرا کرد.
از جمله این اقدامات، تخصیص بودجه برای نصب آسانسور و تکمیل نواقص زیرساختی بود که به بهبود شرایط زندگی در این واحدها کمک کرد.
نهضت ملی مسکن: گامی به سوی توسعه پایدار
در دوران دولت سیزدهم، طرح نهضت ملی مسکن به‌عنوان یکی از برنامه‌های کلیدی برای تأمین مسکن معرفی شد.
سهم استان آذربایجان شرقی از این طرح، ساخت ۲۰۸ هزار واحد مسکونی است که در قالب پروژه‌های مختلف نظیر مسکن حمایتی ۹۹ ساله، مسکن خودمالکی، و بازآفرینی شهری اجرا می‌شود.
براساس آمارهای رسمی، ساخت بیش از ۷۴ هزار واحد مسکن در استان آغاز شده است که ۱۰ هزار واحد آن در هفته دولت به بهره‌برداری خواهد رسید.
همچنین، برای سایر پروژه‌ها زمین‌های موردنیاز تخصیص داده شده و با تأمین اعتبار و واریز آورده از سوی متقاضیان، عملیات ساخت ادامه دارد.
بر اساس گزارش‌ها، اجرای این طرح برای استان هزینه‌ای معادل ۱۲۵ همت به همراه خواهد داشت و حدود ۳۰۰ هزار نفر از جمعیت استان به‌طور مستقیم و غیرمستقیم از این طرح بهره‌مند خواهند شد.
مسکن روستایی و مقاوم‌سازی
یکی از چالش‌های مهم در آذربایجان شرقی، وضعیت مسکن روستایی است.
براساس آمارهای بنیاد مسکن، ۳۰۵ هزار و ۴۰ واحد مسکونی در روستاهای استان وجود دارد که از این تعداد، ۱۶۰ هزار و ۷۶۱ واحد مقاوم‌سازی شده‌اند.
این رقم نشان می‌دهد که بیش از ۵۳ درصد واحدهای روستایی استان در برابر بلایای طبیعی ایمن‌سازی شده‌اند.
در قالب طرح نهضت ملی مسکن نیز ساخت ۴۸ هزار واحد مسکن روستایی برنامه‌ریزی شده است.
از این تعداد، ۶ هزار و ۸۲ واحد در دست ساخت است و بخشی از آنها تا پایان سال جاری به بهره‌برداری خواهد رسید.
بازآفرینی شهری و نوسازی بافت‌های فرسوده
شهر تبریز و سایر شهرهای آذربایجان شرقی دارای بافت‌های فرسوده گسترده‌ای هستند که نوسازی و بازآفرینی آنها از اولویت‌های دولت به‌شمار می‌رود.
براساس گزارش‌ها، بیش از ۳۰ هزار واحد مسکونی در بافت‌های فرسوده استان شناسایی شده‌اند که نیازمند بازسازی و نوسازی هستند.
طرح بازآفرینی شهری در استان شامل ارائه تسهیلات ویژه، تخفیف‌های مالیاتی و مشارکت بخش خصوصی است.
دولت با هدف ارتقای کیفیت زندگی در این مناطق، پروژه‌های متعددی نظیر ساخت مجتمع‌های مسکونی جدید، احداث مراکز خدماتی و بهبود زیرساخت‌های شهری را اجرا کرده است.
چالش‌ها و فرصت‌های مسکن در آذربایجان شرقی
روند تحولات مسکن در استان آذربایجان شرقی با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده است.
از جمله این چالش‌ها می‌توان به افزایش قیمت زمین و مصالح ساختمانی، کمبود زمین مناسب برای ساخت‌وساز، و ضعف زیرساخت‌های شهری اشاره کرد.
همچنین، مهاجرت از روستاها به شهرها و رشد جمعیت شهری، فشار مضاعفی بر بازار مسکن استان وارد کرده است.
در عین حال، فرصت‌هایی نظیر مشارکت بخش خصوصی، توسعه فناوری‌های نوین ساخت‌وساز و اجرای طرح‌های ملی مسکن می‌تواند به بهبود وضعیت مسکن در استان کمک کند.
۵ درصد کل واحدهای مسکونی کشور در آذربایجان شرقی
معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان‌شرقی گفت: از یک میلیون و ۱۵۹ هزار و ۱۵۰ واحد مسکونی استان تعداد ۳۸۶ هزار و ۹۱ واحد آپارتمانی است (۳۳.۳۱ درصد) که در نقاط شهری این شاخص برابر ۴۳.۷۰ درصد و در نقاط روستایی ۴.۲۱ درصد بوده و در آپارتمان نشینی رتبه پنجم کشوری را دارا هستیم.
داریوش شمس اظهار کرد: بررسی واحدهای مسکونی استان از نگاه سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۹۵ نشان می‌دهد پنج درصد کل واحدهای مسکونی کشور در استان واقع شده‌اند.
وی افزود: بر اساس نتایج سرشماری سال ۹۵ جمعیت استان آذربایجان‌شرقی سه میلیون و ۹۰۹ هزار و ۶۲۵ نفر است که یک‌میلیون و ۹۸۹ هزار و ۴۰۰ نفر مرد (۵۱ درصد) و یک‌میلیون و ۹۲۰ هزار و ۲۵۲ نفر زن (۴۹ درصد) هستند.
شمس تصریح کرد: استان آذربایجان‌شرقی ۴.۸۹ درصد از کل جمعیت کشور را در خود جای داده است، نرخ رشد جمعیت کشور برای دوره ۹۵-۹۰ عدد ۱.۲۴ درصد بوده و در استان نرخ رشد جمعیت طی همان دوره ۰.۹۷ درصد به دست آمده است.
معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان‌شرقی میزان شهرنشینی در کل کشور را ۷۴ درصد و در استان ۷۲ درصد عنوان و تصریح کرد: بررسی نتایج مربوط به مهاجرت استان‌ها نشان می‌دهد، سهم استان از مهاجرت در حدود ۳.۷ درصد بوده است.
وی با بیان اینکه بررسی واحدهای مسکونی استان از نگاه سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۹۵ نشان می‌دهد، پنج درصد کل واحدهای مسکونی کشور در استان واقع شده‌اند، یادآور شد: نتایج بررسی واحدهای خالی مسکونی نیز در سال ۹۵ نشان می‌دهد ۵.۶ درصد از کل واحدهای خالی مسکونی کشور در استان قرار دارند.
شمس توضیح داد: از یک‌میلیون و ۱۵۹ هزار و ۱۵۰ واحد مسکونی استان تعداد ۳۸۶ هزار و ۹۱ واحد آپارتمانی است که در نقاط شهری این شاخص برابر ۴۳۷۰ درصد و در نقاط روستایی ۴.۲۱ درصد بوده و در آپارتمان نشینی رتبه پنجم کشوری را دارا هستیم.
این مسئول با بیان اینکه بر اساس نتایج به‌دست آمده ۹.۳۷ درصد از واحدهای مسکونی استان کمتر از ۵۰ متر مربع زیربنا، ۲۶ درصد ۸۱ تا ۱۰۰ مترمربع و ۲۴ درصد ۱۰۱ تا ۱۵۰ متر مربع زیر بنا دارند، خاطرنشان کرد: ۷۰ درصد از خانوارها در واحدهای مسکونی ملکی ساکن هستند، ۲۱ درصد در واحدهای استیجاری و ۱۴۳ هزار و ۶۲۷ واحد مسکونی در استان خالی از سکنه است.
معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان‌شرقی گفت: ۵.۶ درصد واحدهای مسکونی خالی از سکنه کشور در استان قرار دارد.
ساخت ۲۰۸ هزار واحد مسکونی در دولت سیزدهم در آذربایجان شرقی
سیداحمد موسوی، مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان شرقی نیز با بیان اینکه سهم این استان از ساخت چهار میلیون واحد مسکن در کشور در دولت سیزدهم ۲۰۸ هزار واحد است، افزود: ساخت این واحدها در قالب‌های مختلف شامل نهضت ملی مسکن و پروژه‌های ۹۹ ساله حمایتی، مسکن خودمالکی و بازآفرینی شهری انجام می‌شود.
وی اظهار کرد: از این تعداد ۹۰ هزار واحد در قالب پروژه‌های ۹۹ ساله حمایتی، ۴۰ هزار واحد در قالب پروژه‌های خودمالکی، ۳۰ هزار واحد در قالب بازآفرینی شهری و ۴۸ هزار واحد مسکن روستایی ساخته می‌شود.
مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان‌شرقی گفت: در زمان کنونی ساخت بیش از ۷۴ هزار واحد مسکن نیز در این استان آغاز شده و در مراحل مختلف پیشرفت فیزیکی قرار دارد که از این تعداد ۱۰ هزار واحد در هفته دولت به بهره برداری می‌رسد.
موسوی، با اعلام اینکه برای سایر پروژه‌های باقی مانده نیز زمین تخصیص یافته و با تأمین اعتبار و واریز آورده شخصی از سوی متقاضیان، عملیات ساخت آنها آغاز می‌شود، ادامه داد: پروژه‌ها نسبت به آورده اشخاص تکمیل می‌شود و متقاضیان بر اساس میزان واریزی آورده خود رتبه بندی شده و بر این اساس به آنها پروژه اختصاص می‌یابد.
وی با بیان اینکه برای اجرای ۷۴ هزار واحد مسکن طرح نهضت ملی ۱۲۵ همت هزینه می‌شود، یادآور شد: حدود ۳۰۰ هزار نفر در سطح استان متأثر از اجرای طرح نهضت ملی مسکن هستند.
مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان‌شرقی گفت: از این تعداد واحد، قرارداد اجرای ۴۶ هزار و ۲۴۵ واحد با بانک‌ها منعقد شده و قرارداد سایر واحدها نیز در مراحل عقد قرار دارد.
موسوی، افزود: در اجرای این طرح بانک مسکن با عقدقرارداد ۱۱ هزار و ۹۷۰ فقره، بانک ملی با عقد قرارداد پنج هزار و ۷۹۳ واحد و بانک ملت با عقد قرارداد ۹۲۶ واحد به ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم اعطای تسهیلات برای اجرای طرح نهضت ملی مسکن در استان قرار دارند.
مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان‌شرقی گفت: یک هزار و ۱۶۷ واحد از مساکن مهر باقی مانده از دولت گذشته در آذربایجان شرقی، در دولت سیزدهم تکمیل و به متقاضیان این طرح واگذار شد.
موسوی، با بیان اینکه هم اکنون ۲ هزار و ۷۳۲ واحد مسکن مهر نیز در استان در مراحل تکمیل است، افزود: نواقص پروژه‌های مسکن مهر استان در سه قالب است که شامل نواقص در محوطه، مساکن مهر با بیش از ۷۵ درصد پیشرفت فیزیکی و مساکن مهر بهره برداری شده بدون پایان کار به علت نداشتن آسانسور و تجهیزات است.
وی اظهار کرد: برای تکمیل نواقص این پروژه‌ها یک هزار و ۵۵۰ میلیارد ریال برای خرید و نصب آسانسور و تأمین رفاه ساکنان این واحدها از سوی دولت هزینه می‌شود.
مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان‌شرقی گفت: برای تکمیل پروژه‌های دارای پیشرفت بالای ۷۵ درصد نیز سه هزار میلیارد ریال اختصاص یافته و مساکن مهر رها شده در مراحل ساخت را نیز دولت خریداری و تعیین تکلیف کرده و در قالب نهضت ملی مسکن اجرا می‌کند.
موسوی، افزود: دولت از مساکن مهر که در قالب تعاونی‌های فعال اجرا می‌شود نیز حمایت و تجهیزات مورد نیاز آنها را تامین می‌کند.
۳۰۵ هزار و ۴۰ واحد مسکونی در روستاهای استان وجود دارد
حجت الله سروری، مدیرکل بنیاد مسکن آذربایجان شرقی نیز در رابطه با آمار ساخت مسکن روستایی گفت: ۳۰۵ هزار و ۴۰ واحد مسکونی در روستاهای استان وجود دارد، ۱۶۰ هزار و ۷۶۱ واحد تاکنون مقاوم سازی شده که ۵۳ درصد واحدهای مسکونی روستایی استان است و شش هزار و ۸۲ واحد نیز در دست ساخت است.
وی با اشاره به آمار نهضت ملی مسکن در شهرهای زیر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت افزود: تعداد متقاضیان واجد شرایط ۱۱ هزار و ۳۲۵ نفر، تعداد زمین تأمین شده برای متقاضیان توسط راه و شهرسازی پنج هزار و ۵۴۵ مورد و تعداد زمین مورد نیاز برای برای بقیه متقاضیان نیز شش هزار و ۸۶۱ عدد است.
وی تعداد متقاضیان دارای واریز وجه بالای ۴۰ میلیون تومان را هم چهار هزار و ۲۸۲ مورد عنوان کرد و گفت: تعداد پروژه تعریف شده پنج هزار و ۴۱۱ مورد، تعداد واحدهای شروع شده سه هزار و ۳۰۵، اتمام فونداسیون دو هزار و ۵۷۹، اسکلت و سقف یک هزار و ۹۱۷، سفتکاری ۹۴۴، نازک کاری ۵۴۳ و اتمام یافته ۴۶۴ مورد است.
تحولات مسکن در آذربایجان شرقی طی دهه‌های گذشته نشان‌دهنده تلاش‌های گسترده دولت‌ها برای تأمین نیازهای مسکونی مردم این استان است.
از دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز، سیاست‌های مختلفی نظیر مسکن مهر، نهضت ملی مسکن و مقاوم‌سازی مسکن روستایی اجرا شده که هر یک تأثیر قابل‌توجهی در بهبود شرایط زندگی مردم داشته است.
با وجود چالش‌های موجود، برنامه‌ریزی‌های دقیق و استفاده از ظرفیت‌های بومی می‌تواند زمینه‌ساز توسعه پایدار در این حوزه باشد و نیازهای مسکن نسل‌های آینده را نیز برآورده کند.