آیا نظام «میخکوب خزنده»،سیاست پولی در ایران را مختل می‌کند؟ - تسنیم

گروه اقتصادی خبرگزاری تسنیم؛ پرونده "باجِ باجه"؛ بخش 196 ـ رضا احسانی؛ پژوهشگر اقتصادی، در یادداشتی اختصاصی برای تسنیم نوشت:
روز گذشته، مختصری وجوه عدم کارایی نظام ارزی «شناور مدیریت‌شده» در ایران را بررسی کردیم؛ و دیدیم که سیستم ارز با نرخ خزنده، که در ادبیات اقتصادی به آن Crawling Peg گفته می‌شود، برای اقتصاد ما مناسب‌تر به نظر می‌رسد؛ چنان که برخی از نمایندگان اقتصاددان مجلس هم طرحی با همین محتوا ثبت کرده‌اند تا بررسی شود.
اما یک سؤال کلیدی درباره این سیاست وجود دارد: آیا ثابت کردن نسبی نرخ ارز، اهرم سیاست‌گذاری پولی را از بانک مرکزی نمی‌گیرد و سیاست پولی را از کار نمی‌اندازد؟
بیایید نگاهی علمی به این موضوع داشته باشیم، و ببینیم دانش اقتصاد در این زمینه چه می‌گوید:
الف) معرفی مدل اقتصادی مبنایی
مدل «ماندل-فلمینگ» مهمترین و فراگیر‌ترین مدلی است که تأثیر سیاست‌های اقتصادی (مانند سیاست پولی و مالی) را بر تراز پرداخت‌ها و نرخ ارز تحلیل می‌کند.
در واقع، این مدل نسخه اقتصاد باز (اقتصادی که با سایر کشورها تجارت و جریان سرمایه دارد) از مدل IS-LM است.
مدل نشان می‌دهد که تأثیر سیاست‌های اقتصادی (مانند سیاست‌های پولی و مالی) بر تولید ناخالص داخلی (GDP) و تراز پرداخت‌ها، به نظام ارزی کشور (ثابت یا شناور بودن نرخ ارز) و میزان تحرک سرمایه (آزاد یا محدود بودن جریان سرمایه بین کشورها) بستگی دارد.
ب) چکیده نتایج مدل
1.
سیاست پولی در نظام ارزی شناور مؤثر است، اما در نظام ارزی ثابت بی‌اثر است (همان پرسش محوری ما).
2.
سیاست مالی در نظام ارزی ثابت مؤثر است، اما در نظام ارزی شناور بی‌اثر است.
پس آیا با این حساب این مدل، نشان می‌دهد که تغییر نظام ارزی ما از «شناور مدیریت‌شده» به «میخکوب خزنده» از سیاستگذار پولی در اعمال سیاست پولی خلع‌ید می‌کند؟
پاسخ این است که واضحاً «خیر».
به فروض پایه مدل نگاهی داشته باشیم:
ج) فروض پایه مدل ماندل - فلمینگ
1.
اقتصاد باز (Open Economy)
یعنی مدل ماندل-فلمینگ برای اقتصادهایی طراحی شده که با سایر کشورها تجارت کالا و خدمات دارند و جریان سرمایه بین‌المللی در آنها وجود دارد.
2.
تعادل ایستا (Static Equilibrium)
مدل در یک لحظه خاص از زمان (یا در یک دوره کوتاه مدت) تحلیل می‌کند و فرض می‌کند که اقتصاد در حالت تعادل است.
3.
تحرک سرمایه (Capital Mobility)
مدل فرض می‌کند که سرمایه به‌راحتی بین کشورها جریان دارد.
این تحرک سرمایه می‌تواند کامل (Perfect Capital Mobility) یا ناقص (Imperfect Capital Mobility) باشد.
4.
نظام ارزی (Exchange Rate Regime) ثابت یا شناور
5.
قیمت‌های ثابت (Fixed Prices)
مدل فرض می‌کند که سطح قیمت‌ها ثابت است.
6.
تعادل در بازار کالا (IS Curve)
در بازار کالا، عرضه و تقاضا برای کالاها و خدمات در تعادل است.
7.
تعادل در بازار پول (LM Curve)
در بازار پول، عرضه و تقاضا برای پول در تعادل است.
8.
تعادل در تراز پرداخت‌ها (BP Curve)
در اقتصاد باز، تراز پرداخت‌ها (شامل حساب جاری و حساب سرمایه) باید در تعادل باشد.
9.
تعادل همزمان در بازارها
مدل فرض می‌کند که اقتصاد در یک لحظه خاص از زمان در تعادل است، یعنی: بازار کالا (IS)، بازار پول (LM)، و تراز پرداخت‌ها (BP) همگی در تعادل هستند.
10.
عدم وجود انتظارات (No Expectations)
مدل فرض می‌کند که عوامل اقتصادی (مانند مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران) انتظارات خود را در تصمیم‌گیری‌های خود در نظر نمی‌گیرند.
11.
عدم وجود ریسک (No Risk)
مدل فرض می‌کند که هیچ ریسکی در جریان سرمایه یا تجارت بین‌المللی وجود ندارد.
د) عدم برقراری فروض مدل در ایران
نکته اینجاست که نمی‌توانیم بسیط و بدون دقت در «فروض» یک مدل، «نتایج» آن مدل را تحت هر شرایطی، برای ایران، کارآ درنظر بگیریم.
فروض کلیدی و الزامی این مدل، واضحاً در اقتصاد ایران برقرار نیست؛ لذا نتایج آن در ایران برقرار نیست.
ساختار اقتصاد ایران، با ساختار یک اقتصاد آزاد و بدون تحریم و ساده، بسیار متفاوت است.
به‌عبارت ساده‌تر، آن دو نتیجه مدل که پیشتر آمد، تنها برای اقتصادهایی برقرار است که آن فروض یازده‌گانه در آن برقرار باشد.
و) آیا این مدل معتبر است؟
پاسخ این است که «بله».
این مدل در کتاب‌های مهم و مبنایی زیر بحث شده است:
１.
"International Economics: Theory and Policy" by Paul R.
Krugman, Maurice Obstfeld, and Marc Melitz
２.
"Macroeconomics" by N.
Gregory Mankiw
３.
"Foundations of International Macroeconomics" by Maurice Obstfeld and Kenneth Rogoff
４.
"International Finance and Open-Economy Macroeconomics" by Giancarlo Gandolfo
５.
"Open Economy Macroeconomics" by Martín Uribe
６.
"Macroeconomic Theory: A Dynamic General Equilibrium Approach" by Michael Wickens
７.
"International Monetary Economics" by Bennett T.
McCallum
هـ) تأکیدات دیگر؛ گذشته از مدل ماندل فلمینگ
گذشته از مدل ماندل فلمینگ مطالعات پرشماری بر ارجحیت نظام ارزی «میخکوب خزنده» بر «شناور مدیریت‌شده» برای کشوری مانند ایران تأکید کرده‌اند.
برای مثال روگوف (استاد برجسته اقتصاد بین‌الملل دانشگاه هاروارد) در سال 2021 در مقاله (Rethinking Exchange Rate Regimes) نشان می‌دهد که رژیم‌های ارزی ثابت به‌ویژه در کشورهایی با اقتصادهای کوچک و وابسته به تجارت خارجی، منجر به ثبات بیشتر در نرخ ارز و تورم می‌شود؛ او معتقد است این نوع رژیم‌ها برای کشورهایی که توانایی جذب شوک‌های اقتصادی خارجی را ندارند، و به ثبات نیاز دارند (مانند ایران)، مناسب‌تر است.
انتهای پیام/