آشنایی با آثار سینمای مستند در جشنواره فجر چهل و سوم
11 مستند حاضر در جشنواره فیلم فجر، موضوعات متعددی از حوزه های ورزش، تاریخ، ادبیات، دفاع مقدس، حیات وحش و ورزش را پوشش می دهند. در این بین هم مستندهای جنجالی دیده می شود، هم مستندهای آرام و ساکت!
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، اسامی فیلمهای مستند راه یافته به بخش فیلمهای مستند چهل و سومین جشنواره فجر، اعلام شد.
این آثار برای کسب تنها سیمرغ جشنواره فیلم فجر که به سینمای مستند اختصاص دارد، با یکدیگر رقابت خواهند کرد.
مروری بر اسامی فیلمهای اعلام شده حاوی نکاتی است که در این گزارش به آن خواهیم پرداخت.
«خط القعر»، پژوهش خالص، آرام به سبک کارگردانش!
مستند خط القعر به اندازه روحیات کارگردانش آرام و پرمحتوا است.
فرشاد اکتسابی که در کارنامهاش، ساخت مستندهایی مثل را دارد، در جدیدترین تجربه خود سراغ اثری با موضوع جنگ تحمیلی عراق علیه کشورمان رفته و از دریچه متفاوتی به این موضوع نگاه کرده است.
موضوع این مستند در ارتباط با واکاوی عوامل و عللی است که منجر به وقوع جنگ هشت ساله میان ایران و عراق شد.
اکتسابی درباره فیلمش میگوید که «خط القعر» نگاهی تاریخی دارد و صرفاً به اتفاقات سال 1358 و 1359 نپرداخته است، بلکه به مناقشات مرزی که از گذشته میان ایران و عراق وجود داشته، مخصوصاً در خصوص تعیین موقعیت مرزی در اروند رود، پرداخته است.
او معتقد است که اختلافات میان ایران و عراق صرفاً به زمان پیش از انقلاب اسلامی محدود نیست و در دوران قاجاریه و صفویه هم مناقشاتی وجود داشته است و فیلمش از همان دوران به این موضوع میپردازد.
چیزی که مستند خط القعر را از بقیه آثار متمایز میکند، پژوهش بسیار سنگین و قوی است که برای این فیلم مستند انجام شده است؛ اکتسابی که در کارهای قبلی خود نشان داده به دنبال ساخت فیلمهای پرمحتوا و غنیِ پژوهشی است، در خط القعر نیز این سنت را ترک نکرده و بیش از 4 سال درگیر جمعآوری اسناد و اطلاعات و کنار هم قراردادن آنها بوده است.
اکتسابی چنین میگوید: برای پژوهش صرفاً به منابع ایرانی اکتفا نکردم و برخی اطلاعات را از منابع غیر ایرانی و خصوصاً عراقی جمعآوری کردم تا موضوع را از زاویه دید طرف مقابل نیز بررسی کنم.
حدود 18 هزار سند تاریخی را مورد بررسی قرار دادم که بخشی از آنها در کتابخانه ملی، مرکز اسناد وزارت امور خارجه و آرشیوهای مختلف اسناد و … در دسترس بوده است.
همچنین به مرکز اسناد کشور امارات و همچنین قطر دسترسی پیدا کردم که در آنجا اطلاعات بسیار خوبی از گزارشات MI6 انگلستان به دست آوردم.
در آرشیو اسناد اندیشکده ویلسون در واشنگتن نیز تعداد زیادی فایلهای صوتی پیاده شده از گفتگوهای محرمانه صدام حسین با امرای ارتش نیز پیدا کردم که مربوط به زمان قبل از شروع جنگ است.
این فیلم مستند برای نخستین بار در هجدهمین جشنواره سینما حقیقت رونمایی شد و جشنواره فیلم فجر دومین جشنواره آن به شمار میرود.
خط القعر در سینما حقیقت، 2 جایزه دریافت کرد؛ تندیس برنزی بخش شهید آوینی و جایزه بهترین پژوهش.
«خیابان سوم سئول»؛ یک تلاقی هوشمندانه در آستانه انتخابات فدراسیون فوتبال؟!
این روزها بحث بر سر انتخاب سکاندار جدید فدراسیون فوتبال ایران داغ است و 11 بهمن ماه، یعنی دقیقا شب آغاز جشنواره فیلم فجر، اسامی نامزدهای تایید صلاحیت شده اعلام خواهد شد!
یک تلاقی قابل تامل که شاید به مذاق برخی از نامزدها خوش نیاید.
مستند «خیابان سوم سئول» فیلمی درباره سه دهه فوتبال ایران است و تلاش کرده حواشی فوتبال ملی ایران در صعودهایش به جامجهانی در سه دهه اخیر را نشان بدهد.
محمودرضا رضایی کارگردان این اثر درباره ساخت چنین فیلمی میگوید: تصمیم گرفتم یک فیلم منسجم از کل فوتبال ایران و حضور در جام جهانیهای مختلف بسازم و به دنبال یک نخ تسبیح بودم و درنهایت تصمیم گرفتم باتوجه به روسای ادوار مختلف فدراسیون فوتبال که در صعود ایران به جام جهانی نقش داشتند، این مستند را پیش ببرم.
مستند «خیابان سوم سئول» از ریاست داریوش مصطفوی تا مهدی تاج را در برمیگیرد و فیلمبرداری آن هم در جام جهانی قطر 2022 به پایان رسید.
نکته قابل توجه درباره این مستند، خبرهایی مبنی بر شکایت فدراسیون فوتبال از سازندگان مستند «خیابان سوم سئول» به مراجع قضایی است.
خبری که در زمان برگزاری جشنواره سینما حقیقت در آذرماه امسال منتشر شد.
سایت فوتبالی در گزارش ادعا کرده بود که بخش حقوقی فدراسیون فوتبال با این استدلال که کارگردان این فیلم از تصاویر و راشهای مربوط به تیم ملی در ادوار مختلف و به ویژه رقابتهای مقدماتی جام جهانی 2022 و همچنین خود جام جهانی 2022 بدون اجازه فدراسیون فوتبال استفاده کرده، از کارگردان فیلم شکایت کرده است.
بنابر ادعای این سایت، محتوای این مستند، ظاهرا علیه مدیریت فدراسیون فوتبال در دوران مهدی تاج و سرپرستی حیدر بهاروند و همچنین سرپرستی میرشاد ماجدی پس از عزل موقت عزیزی خادم در فدراسیون فوتبال بوده و به عقیده بخش حقوقی فدراسیون در بخشهای مختلف این فیلم مستند، نشر اکاذیب و تشویش اذهان عمومی و انتشار محتوایی بر خلاف حقیقت، صورت گرفته است.
به عنوان مثال در جایی از این مستند، علی کفاشیان میگوید: «شما شک نکن هر آتش و هر فتنهای که در فوتبال ایران بلند میشد از داخل فدراسیون بود و خیلیهایش از جانب کسانی بود که یا من را رقیب خودشان میدیدند یا من را مانعی برای برنامه هایشان!.» در همین لحظه که کفاشیان این جملات را برزبان میآورد، عکس دو نفره ای از کفاشیان و تاج نشان داده میشود و این طور القا میشود که مخاطب این حرفهای او مهدی تاج است و کسی که برای فوتبال ایران آتش و فتنه بلند کرده است، از نظر علی کفاشیان، مهدی تاج بوده است!
نمایش این مستند دقیقا در روزهای منتهی به انتخابات فدراسیون فوتبال در ویترین سینمای ایران یعنی جشنواره فجر، آنهم در شرایطی که هم علی کفاشیان و هم مهدی تاج نامزد حضور در انتخابات شدهاند، حتما حواشی زیادی به همراه خواهد داشت.
«درباره مهرداد بهار»، جنس جور جشنواره با طعمی از تاریخ و ادبیات!
فیلم مستند «دربارهی مهرداد بهار» به کارگردانی و تهیهکنندگی پیام مستوفی، اثری دیگری است که در جشنواره فجر امسال حضور خواهد داشت.
این اثر به زندگی ملک مهرداد بهار نویسنده و پژوهشگر برجسته و پدر اسطورهشناسی ایران میپردازد و حتما برای علاقهمندان به تاریخ ایران جذاب خواهد بود.
ملک مهرداد بهار، پنجمین فرزند ملکالشعرای بهار است.
او نخستین کسی است که اسطورههای ایرانی را به شیوهای علمی بررسی کرد و در کتابی با عنوان «اساطیر ایران» انتشار داد.
پیش از آن، نگاه به اسطورههای ایرانی چندان با سنجههای علمی و دانشگاهی سازگار نبود و مهرداد بهار با وسواس و دقت علمی راه و رسم شناخت آنها را نمایاند.
این فیلم مستند یکی از 3 اثری است که در هجدهمین جشنواره سینما حقیقت حضور نداشت، اما با توجه به تغییر فراخوان جشنواره فیلم فجر امسال، علیرغم عدم حضور در سینما حقیقت مجوز حضور در این رویداد سینمایی را پیدا کرد.
«رخ»؛ داستان سیب گاز زدن آقای استاد در خواب و رویا!
سام کلانتری در سال 1398، مستند «جایی برای فرشتهها نیست» را ساخت و به دلیل فرم روایی متفاوتی که این اثر مستند داشت، توانست جوایز متعددی را از آن خود کند.
او حالا و پس از گذشت 6 سال، با فیلم جدیدی به جشنواره سینما حقیقت و فیلم فجر آمد؛ فیلمی درباره علی اکبر صادقی یکی از هنرمندان نام آشنا در حوزه هنرهای تجسمی که «رُخ» نام گرفته است.
موضوع قابل توجه درباره سام کلانتری، توجه او به ساخت مستندهایی است که کمتر کسی سراغش میرود؛ سال 1398، زمانی که او سراغ یک سوژه ورزشی رفت و فیلم مستند جایی برای فرشتهها نیست را کارگردانی کرد، تجربه بسیار کمی از ساخت مستند در ژانر ورزشی در ایران وجود داشت و به نظر میرسید استقبال کمی از چنین آثاری بشود که البته این چنین نشد؛ امسال نیز او سراغ ساخت مستند پرتره در حوزهای رفته است که در نگاه اول شاید استقبال زیادی را به خود نگیرد اما تجربه سینما حقیقت خلاف آن را نشان داد.
علی اکبر صادقی چهره ماندگار نقاشی و تصویرگری است که عمده شهرت او به دلیل ویژگیهای سورئال آثار او از فضاهای خواب و رویا است.
همین ویژگی دستمایه کارگردان رخ شده و با در نظر گرفتن ویژگیهای سورئال آثار صادقی، همین عنصر تبدیل به بخشی از عناصر روایی و ساختار داستانی مستند کرده است.
او با استفاده از این تکنیک تلاش کرده تا منعکس کننده بخشی از ذهنیات و درونیات علیاکبر صادقی باشد.
علاوه بر اینها، رابطه عاشقانه علی اکبر صادقی با همسرش یکی از بخشهای اصلی مستند رخ است و کارگردان با استفاده از این موضوع در جایجای فیلم، تلاش کرده تا جنبههای احساسی اثر را تقویت کند.
صادقی، در بخشی از فیلم، خاطره جالبی از روز خواستگاریاش را بیان میکند: «در خواستگاری قرار شد اگر دختر را پسندیدم، سیبی را گاز بزنم.
آن روز با دیدن تو من همه سیب های جهان را گاز زدم!»
«روزگار احمد»، جایگزین «احمد»!
سال گذشته، چهل و دومین جشنواره فیلم فجر، «احمد» داشت اما امسال «روزگار احمد» دارد!
فیلم مستند «روزگار احمد»، داستان زندگی شهید احمد کاظمی از ابتدای انقلاب تا زمان شهادتش در سال 1384 را روایت میکند و از نظر سوژه و موضوع تفاوتهای زیادی با فیلم سینمایی «احمد» دارد که سال گذشته در جشنواره فیلم فجر حضور داشت.
این فیلم مستند که در هجدهمین جشنواره سینما حقیقت نیز حضور داشت، سراغ افراد شاخص و دوستان نزدیک شهید رفته و با آنها مصاحبه کرده است.
همین موضوع باعث شده تا روایت جامعی از شهید احمد کاظمی ساخته شود.
«شاهین لیل»، یک کارگردان اولی مستند سودای سیمرغ دارد!
در لابهلای فیلمهای مستند امسال در جشنواره فیلم فجر، نام یک کارگردان مستند اولی هم به چشم میخورد.
نصرالله محمدی ایازی فیلمسازی است که نخستین فیلمش توانسته به جشنواره فیلم فجر راه پیدا کند.
فیلم مستند «شاهین لیل» یکی از 3 مستندی است که علیرغم عدم حضور در جشنواره سینما حقیقت، در لیست 11 مستند جشنواره فیلم فجر جای گرفته است.
مستندی که تولیدش 6 سال زمان برده است.
نصرالله محمدی که نخستین فیلم مستند خود را کارگردانی کرده، ماجرای ورودش به سینمای مستند را اینگونه بیان میکند: 8 سال است که بهطور جدی فعالیت فیلمسازی خود را در رشته مستندسازی حیات وحش آغاز کردهام.
قبل از آن به این گونه مستندها بسیار علاقهمند بودم و به همین لحاظ مطالعات زیادی را در این خصوص به انجام رساندم.
البته متاسفانه منابع داخلی به سهولت در اختیار نبود و ارتباط برقرار کردن با مستندسازان شاخص نیز میسر نبود.
به دنبال راهی برای حل این مشکلات و ورود به سینما میگشتم که اتفاق جالبی برایم رخ داد؛ یک روز برادرم که چوپان بود به خانه آمد و گفت: شخصی به اسم افشینپور را در طبیعت و در اطراف روستایمان دیده است.
خوشبختانه برادرم شماره او را گرفته بود و بلافاصله با ایشان تماس گرفتیم و قرار ملاقات برای روز بعد هماهنگ شد.
با او آشنا شدم و به عنوان راهنما به من کرد تا توانستم مستند شاهین لیل را بسازم.
شاهین لیل یکی از پرندگان شکاری نادر و حمایت شده دنیاست که اهمیت خاصی دارد و در مناطق اطراف ما نیز دیده میشود و جوجهآوری هم دارد.
ابتدا تصویربرداری را از اطراف روستای خودمان آغاز کردم، اما برای بررسیهای بیشتر و ثبت تصاویر و تحقیقات بیشتر به استانهای همجوار نظیر زنجان، کردستان و کرمانشاه رفتم.
در طول 6 سال، لانههای بسیاری را مورد مطالعه قرار دادم و تصاویر خوبی را به ثبت رساندم.
«شگرد»، تمرکز، تمرکز و تمرکز روی تشک!
سوژههای این فیلم مستند عادت کردهاند به جای سپری کردن روزگار در فضای مجازی و وقت تلف کردن در کوچه و خیابان، شبانهروز سختی بشکند.
رژیمهای غذایی خاص، رعایت وزن، تمرینهای مستمر و گاهی سه نوبت در شبانه روز، دوری از گوشی و تلفن همراه و همه اینها یعنی «تمرکز، تمرکز و تمرکز!» گاهی با یک ضعف کوچک از مسابقات باز میمانند و گاهی با یک اشتباه کوچک شکست میخورند.
مربی میگوید کشتی محل مبارزه است.
کسی که جرئت مبارزه ندارد و نمیخواهد با حریف بجنگد، نباید کشتی بگیرد!
برخی از آنها در تقابل با والدین خود هستند، چرا که پدر و مادرشان معتقدند درس خواندن بهتر از ورزش است، اما آنها میخواهند خلاف آن ادعا را ثابت کنند، پس محدودیتها را کنار میزنند تا بتوانند هر روز و هر روز روی تشک مبارزه کنند.
مستند «شگرد» به کارگردانی جعفر صادقی، حال و هوای تلاشهای شبانهروزی نوجوانان گلستانی برای کسب قهرمانی در رقابتهای کشتی را روایت میکند.
تلاش این نوجوانان و چالشهای متعددی که پیشرویشان قرار دارد، آنها را آبدیده میکند تا در سالهای آینده مدالهای خوش رنگ را بر گردن خود بیندازند.
جعفر صادقی که پیش از این مستند «باشگاه اندیشه» را با حال و هوای یک مربی کشتی ساخته بود، بار دیگر روی تشک رفته تا زاویه جدیدی از زندگی ورزشکاران این رشته را به تصویر بکشد.
مستند اخیر او که در جشنواره سینما حقیقت نیز حضور داشت، از نظر مضمون، بی شباهت با فیلم «جایی برای فرشتهها نیست»، نیست، چرا که چالشهای گروهی از ورزشکاران برای رسیدن به مسابقات مهم را به تصویر کشیده است.
«ضد قهرمان»، کم کُشتم!
احتمالا تکاندهندهترین دیالوگ فیلم مستند «ضدقهرمان» را در ثانیههای پایانی آن میشنوید؛ جایی که صادق خلخالی در خاطرات خود چنین میگوید: «اکنون در مقابل اعدامهایی که کردم، نه پشیمانم، نه گلهمند و نه دچار عذاب وجدانم و تازه معتقدم کم کشتم.»
فیلم مستند ضدقهرمان که اکران آن در جشنواره سینما حقیقت، از سال پیش تا به امسال حواشی بسیار زیادی داشت، به تصمیمات جنجالی خلخالی در دوران تصدی خود میپردازد.
او که اولین حاکم شرع است، به سرعت به نمادی از «عدالت انقلابی» یا از طرف مقابل، «رفتارهای تندروانه» تبدیل میشود.
این فیلم مستند به تقابل این تفکر تندروانه با گفتمان تعادل پرداخته و همین مسئله را را محور مصاحبههای خود قرار میدهد و به طور ویژه با روایتی از خط مشی شهید بهشتی، سراغ این دوقطبی جذاب در دل تاریخ معاصر میرود؛ دو قطبی که به گفته یکی از چهرههای مصاحبهشونده، حکایت حریر و دشنه تعبیر میشود.
عارف افشار که پیش از این مستند «برزخیها» را کارگردانی کرده بود، درباره اثر جدیدش چنین میگوید: فیلم ما برآمده از یک پرسش اساسی است؛ در طول 40 سال گذشته یک تجربه مهم تاریخی با دو تفکر متفاوت را پشت سر گذاشتیم؛ آیا زمان آن فرا نرسیده است که این دو مدل متفاوت را مرور کنیم؟
در دل همین پرسش، به این سوال میرسیم که در شرایط فعلی، کدام مدل برای ما پیشرونده است؟
مدل بهشتی یا مدل خلخالی؟!
بدون شک این مستند خنثی نیست، چرا که بخشی از تاریخ را روایت میکند و تاریخ هم هیچ وقت خنثی نیست.
روایت جسورانه این مستند تحسینبرانگیز است اما شیوه روایی فیلم نقدهای بسیاری را به این مستند گسیل کرد؛ عدهای آن را یکطرفه خواندند و عدهای دیگر مغرضانه، اما کارگردان این اثر در پاسخ به برخی انتقادات مبنی بر اینکه چرا سراغ افراد بیشتری که حامی صادق خلخالی بودهاند، نرفته این طور پاسخ میدهد که افراد بسیار کمی حاضر بودند درباره خلخالی حرف بزنند، چه برسد به اینکه بخواهند از او دفاع کنند!
مستند ضدقهرمان اگر چه با حواشی بسیار در جشنواره سینما حقیقت اکران شد، اما دستش از جایزه خالی ماند و حالا شانس خود را در جشنواره فیلم فجر امتحان خواهد کرد.
«کیمیا»؛ نمایش حقیقتِ خشونت خانگی
در خلاصه داستان مستند «کیمیا» این طور آمده است: «کیمیا درباره دختر جوانی است که در کودکی دچار خشونت خانگی میشود و اتفاقاتی برایش رقم میخورد که در زندگیاش تاثیر زیادی دارند.»
به نظر میرسد سختترین بخش ساخت این فیلم مستند، راضی کردن شخصیت اصلی فیلم برای حضور او مقابل دوربین و روایت گذشته زندگیاش باشد؛ زهره احمدزاده کارگردان این مستند ماجرای راضی کردن کیمیا را اینگونه بیان میکند: برای جلب رضایت کیمیا و همچنین پژوهش با گروه کوچکی راهی مشهد شدیم و اولین بار آنجا با او ملاقات کردیم.
گروههای دیگری نیز وارد عمل شده بودند، اما موفق به جلب رضایت او برای ساخت فیلم نشده بودند.
با این حال، پس از ملاقات با او در مشهد، پروژه وارد مسیری جدید و متفاوت شد.
فضای صمیمیای که با خانواده کیمیا ایجاد شد، یکی از عوامل اصلی موفقیت پروژه بود که به ادامه روند ساخت مستند کمک شایانی کرد.
شاید در نگاهی گذرا به این فیلم احساس شود که کیمیا روایتی زنانه دارد اما احمدزاده چنین اعتقادی ندارد؛ او میگوید چیزی که دوست داشته در این فیلم نشان بدهد، باورهای غلط جامعه سنتی نسبت به زنان است که تصور میکنند با تسلط بر یک زن میتوانند او را کنترل کنند و او را از رشد و پیشرفت بازدارند!
این مستند میتواند برای چند نوع مخاطب جذاب باشد؛ ابتدا دخترانی که حتی یک بار تجربه آسیب اجتماعی نداشتهاند، دوم مردانی که خود بهعنوان برادر، همسر و پدر در این جامعه زندگی میکنند و گاهی دانسته یا ندانسته این تصورات را دارند و یا اتفاقاً مخالف این نوع نگاه در خانوادهها هستند.
سوم حتی دخترانی مثل کیمیا که تجربه رشد خوبی در این نوع خانوادهها نداشتهاند.
«مرزهای خاموشی»، موسیقی رسانه است!
در عصر معاصر، حتما موسیقی یک رسانه است؛ چرا انتقال پیام دارد و مخاطب با شنیدن آن متوجه یک حرف، سخن یا حتی اعتراض میشود.
مستند «مرزهای خاموشی» به کارگردانی و تهیهکنندگی امید هاشملو ساخته شده و در چهل و سومین جشنوار فیلم فجر حضور دارد.
این اثر نیز به مانند «شاهین لیل» و «دربارهی مهرداد بهار»، پیش از جشنواره فجر تجربه حضور در سینما حقیقت را نداشت و شاید بتوان گفت نخستین نمایش آن در جشنواره فیلم فجر خواهد بود.
مرزهای خاموشی، گروه متال کَهَتمَیان از پیشگامان سبک هوی متال در ایران و لیدر و مغز متفکر این گروه، همایون مجدزاده را دستمایه روایتی قرار داده که از یک سو بر فعالیتهای حرفهای او و از سوی دیگر بر حالات روحی و معضلات و چالشها و ناکامیهایی که با آنها دست به گریبان بوده متمرکز است.
«یک وجب خاک»، معرفی یک قهرمان آبرومند
نیما مهدیان یکبار با فیلم مستند «آن مرد با اتوبوس آمد» جشنواره فیلم فجر را تجربه کرده است، اما این بار با مستندی کاملا متفاوت به این رویداد سینمایی بازگشته است؛ کار قبلی او، هر اندازه فان بود، «یک وجب خاک» تلخ و درددار است.
مستندی که در زیرمتن آن درد و دلهای بخش مهمی از جامعه ایرانی است، اما او ترجیح داده حرفهایش را در بستر یک خانواده متفاوت بیان کند.
خانوادهای که لقب پرافتخار شهید را یدک میکشد.
فیلم مستند «یک وجب خاک» روایتی از یک زن از یکی از خانوادههای شریف جامعه است که در لایه اول با مشکل مسکن روبهرو است، اما در ادامه لایههای بعدی داستان سایر مشکلات اجتماعی او نیز به تصویر کشیده میشود.
این اثر مستند تلاش کرده، تصویری حقیقی از سختیها و مشکلات زندگی افراد شرافتمند را نشان دهد.
افرادی که گاهی در مورد آنها قضاوت نادرست میکنیم.
مهدیان کارگردان آن توضیح میدهد: در جامعه ما افرادی هستند که هیچگاه برای خدمتی که انجام دادند منتی بر سر کسی نداشتند، از جمله شهدا، ایثارگران، کارگران سختکوش، پاکبانان و...
اما متاسفانه گاهی شاهد هستیم که خانوادههای این افراد در عین حالی که منتی بر سر جامعه ندارند اما مورد هجمه قرار میگیرند؛ قهرمان داستان ما یک خانم از یک خانواده شریف از شهدای دفاع مقدس است که به دلیل وجهای که خانوادهاش دارد گاها مورد اتهامهایی قرار میگیرد.
انتهای پیام/