ادبیات "اقتصاد رشد" را در خبرگزاری تسنیم پی بگیرید

گروه اقتصادی خبرگزاری تسنیم؛ رشد اقتصادی و عوامل تأثیرگذار بر آن، به‌ویژه در یک قرن اخیر، همواره از مباحث اساسی اقتصاد بوده است.
یکی از چالش‌های مهم این حوزه، توضیح شکاف درآمدی میان کشورها و تفاوت نرخ رشد اقتصادی آنهاست.
این پرسش که «چه شاخص‌هایی می‌توانند اختلاف درآمد سرانه کشورها را تبیین کنند؟» یا «کدام عوامل، تفاوت رشد اقتصادی میان کشورها را توضیح می‌دهند؟» همچنان در کانون ادبیات اقتصاد رشد قرار دارد.
مدل‌های رشد اقتصادی، از الگوهای ابتدایی مانند هارود-دومار تا مدل‌های پیشرفته‌تری همچون سولو، رمزی، دایاموند و در نهایت مدل‌های رشد درون‌زا، روند تکامل این دانش را شکل داده‌اند.
بااین‌حال، پژوهش‌های گسترده نشان داده‌اند که فراتر از سرمایه، فناوری و حتی سرمایه انسانی، عوامل نهادی و ساختاری نیز نقشی کلیدی در بهره‌وری و استفاده بهینه از ظرفیت‌های اقتصادی ایفا می‌کنند.
پویایی‌های فناورانه، منابع طبیعی، نیروی انسانی و موقعیت ژئوپلتیک هر کشور گرچه می‌توانند زمینه‌ساز رشد باشند، اما به‌تنهایی کافی نیستند.
آنچه تعیین‌کننده‌ی مسیر توسعه است، میزان بهره‌گیری یک ملت از این ظرفیت‌هاست؛ مفهومی که در اقتصاد از آن به «اثر بهره‌وری» یاد می‌شود.
همین نکته‌ی ساده توضیح می‌دهد که چرا کشور ما، با وجود ظرفیت‌های کم‌نظیر، در برخی حوزه‌ها موفق بوده و در برخی دیگر با عقب‌ماندگی و چالش‌های جدی روبه‌روست.
مشکل آنجاست که این واقعیت ساده اغلب از نگاه سیاست‌گذاران دور می‌ماند.
آنان هنگام برشمردن مزیت‌های کشور، بیشتر به «ظرفیت‌های بالقوه» اشاره می‌کنند تا به «توانایی بهره‌گیری» ما از این ظرفیت‌ها.
برای نمونه، ایران، به‌واسطه موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد خود، از دیرباز می‌توانست چهارراه ارتباطی شرق و غرب، یا شمال و جنوب باشد.
قرار گرفتن میان دو دریای شمال و جنوب، مسیر عبور طبیعی و به‌صرفه‌ای را فراهم کرده که عبور از شرق به غرب، لاجرم به گذر از خاک ایران وابسته بوده است.
اما نکته تأمل‌برانگیز اینجاست که امروز، یک کریدور راهبردی از داخل ایران عبور نمی‌کند!
همسایگان شمالی و جنوبی، طی دهه‌های اخیر، در حال طراحی و اجرای مسیرهای جایگزین‌اند تا ایران را از این مزیت حیاتی کنار بگذارند.
این همان تفاوت میان «داشتن ظرفیت» و «بهره‌گیری از آن» است.
خبرگزاری تسنیم در پرونده «اقتصاد رشد» بر آن است تا ادبیات صحیح و پیشرو در حوزه رشد اقتصادی را تبیین کند.
در این پرونده، علاوه بر معرفی ظرفیت‌های متنوع و مؤلفه‌های اثرگذار بر رشد اقتصادی، به بررسی و نقد برخی از برداشت‌های نادرست در ادبیات اقتصادی داخلی نیز خواهیم پرداخت.
همچنین، با ارائه نمونه‌های موفق جهانی، در حوزه‌های گوناگون گردشگری، صنعت، معدن، جغرافیا، فناوری، ترانزیت و غیره، تلاش خواهیم کرد مطالعات تطبیقی روشنی از مسیرهای گوناگون توسعه اقتصادی ارائه دهیم.
در نخستین گام، تمرکز ما بر ادبیات نظری و آثار عملیاتی مؤلفه‌های جغرافیایی بر رشد اقتصادی خواهد بود.
اثر موقعیت جغرافیایی بر توسعه، پیچیده، چندبعدی و گسترده است، چراکه جغرافیا نه‌تنها به موقعیت فیزیکی کشورها بلکه به عوامل متعددی همچون منابع طبیعی، اقلیم، دسترسی به آب‌های آزاد، مسیرهای ترانزیتی و حتی ویژگی‌های زمین‌شناختی مربوط می‌شود.
مؤلفه‌های مرتبط با جغرافیا به‌طرز شگرفی متنوع‌اند و هر یک می‌توانند اثری متفاوت بر رشد اقتصادی داشته باشند.
پژوهش ما، تاکنون، نزدیک به یکصد مؤلفه جغرافیایی تأثیرگذار بر رشد را شناسایی کرده است؛ به این قرار:
اثر عرض جغرافیایی اثر نوع اقلیم (معتدل، گرمسیری، قطبی، خشک، نیمه‌خشک، مرطوب و...) اثر تنوع اقلیمی اثر گرما و سرمای هوا اثر میزان بارش سالانه اثر توزیع فصلی بارش اثر تغییرات اقلیمی اثر اقتصاد آبی بر رشد اقتصادی اثر وجود رودخانه‌های بزرگ و قابل کشتیرانی اثر دسترسی به منابع آب شیرین اثر وجود دریاچه‌های بزرگ اثر وجود آب‌های زیرزمینی اثر وجود مناطق دارای منابع ماهی و آبزیان اثر وجود مرزهای آبی اثر دسترسی به بنادر استراتژیک اثر وجود تنگه‌های مهم بین‌المللی (مانند تنگه هرمز، جبل‌الطارق) اثر جزیره‌ای بودن یا نبودن کشور اثر دسترسی به آب‌های آزاد (اقیانوس‌ها، دریاها) اثر طول خط ساحلی اثر نوع پوشش گیاهی (جنگل‌ها، مراتع، بیابان‌ها) اثر وجود مناطق حفاظت‌شده محیط زیستی اثر وجود مناطق دارای تنوع زیستی بالا اثر وجود مناطق دارای منابع ژنتیکی اثر وجود مناطق دارای منابع چوب اثر وجود مناطق دارای منابع گیاهان دارویی اثر وجود مناطق دارای منابع غنی حیات وحش اثر وجود معادن و منابع طبیعی (نفت، گاز، زغال سنگ، طلا، مس و...) اثر وجود مناطق دارای منابع انرژی اثر وجود مناطق دارای منابع نفت و گاز اثر وجود مناطق دارای منابع زغال سنگ اثر وجود منابع انرژی تجدیدپذیر (باد، خورشید، آب...) اثر طول مرزهای زمینی اثر قرار گرفتن در مسیر ترانزیت بین‌المللی اثر فاصله از خطوط لوله نفت و گاز اثر قرار گرفتن در مسیرهای هوایی بین‌المللی اثر وجود فرودگاه‌های بین‌المللی اثر دسترسی به شبکه‌های حمل‌ونقل ریلی اثر دسترسی به جاده‌های بین‌المللی اثر وجود پل‌ها و تونل‌های استراتژیک اثر فاصله از بازارهای بزرگ جهانی اثر نزدیکی به مراکز مالی جهانی اثر قرار گرفتن در منطقه‌های آزاد تجاری اثر وجود مرزهای زمینی با کشورهای همسایه اثر وجود اختلافات مرزی با همسایگان اثر قرار گرفتن در مناطق زلزله‌خیز اثر قرار گرفتن در مناطق آتشفشانی اثر قرار گرفتن در مناطق سیل‌خیز اثر قرار گرفتن در مناطق طوفان‌خیز اثر قرار گرفتن در مناطق خشکسالی‌خیز یا قرار داشتن در معرض بارش‌های شدید اثر وسعت سرزمین اثر ارتفاع از سطح دریا اثر وجود کوه‌ها و رشته‌کوه‌ها اثر وجود دشت‌های وسیع اثر خاک حاصلخیز اثر وجود بیابان‌های وسیع اثر وجود یخچال‌های طبیعی اثر وجود مناطق قطبی اثر وجود مناطق گرمسیری اثر وجود مناطق معتدل اثر وجود مناطق نیمه‌خشک اثر وجود مناطق مرطوب اثر وجود مناطق کوهستانی اثر وجود مناطق جنگلی اثر وجود مناطق کشاورزی اثر وجود مناطق دارای منابع معدنی اثر وجود مناطق دارای منابع طلا و نقره اثر وجود مناطق دارای منابع مس و آهن اثر وجود مناطق دارای منابع اورانیوم اثر وجود مناطق دارای منابع الماس اثر وجود مناطق دارای منابع نمک اثر وجود مناطق دارای منابع فسفات اثر وجود مناطق دارای منابع پتاس اثر وجود مناطق دارای منابع گوگرد اثر وجود مناطق دارای منابع سنگ‌های قیمتی اثر وجود مناطق دارای منابع خاک‌های نادر اثر وجود مناطق دارای منابع شن و ماسه اثر وجود مناطق دارای منابع خاک رس اثر وجود مناطق دارای منابع سنگ آهک اثر وجود مناطق دارای منابع گرانیت اثر وجود مناطق دارای منابع مرمر اثر وجود مناطق گردشگری اثر وجود مناطق تاریخی و فرهنگی اثر وجود مناطق دارای منابع گردشگری طبیعی اثر وجود مناطق دارای منابع گردشگری فرهنگی اثر وجود مناطق دارای منابع گردشگری تاریخی اثر وجود مناطق دارای منابع گردشگری مذهبی اثر وجود مناطق دارای منابع گردشگری ورزشی اثر وجود مناطق دارای منابع گردشگری سلامت اثر وجود مناطق دارای منابع گردشگری ماجراجویی اثر وجود مناطق صنعتی اثر وجود مناطق شهری پرتراکم اثر وجود مناطق روستایی اثر وجود مناطق محروم اثر وجود مناطق توسعه‌یافته اثر وجود مناطق آزاد تجاری اثر وجود مناطق ویژه اقتصادی اثر نزدیکی به کشورهای توسعه‌یافته اثر نزدیک بودن به بازارهای جهانی و منطقه‌ای‌
زین پس، با هدف آشنایی با ادبیات تولید شده در این حوزه، پرونده‌ای خواهیم داشت.
انتهای پیام/