حفاظت از تالاب‌ها برای آینده مشترکمان
بر اساس یافته‌های آخرین مطالعات، ۱.۵ میلیون هکتار از تالاب‌های کشور با شدت‌های مختلف به کانون و منشأ برداشت گردوغبار تبدیل شده‌اند. ضروری‌ترین راهکار برای جلوگیری از فعال‌شدن این کانون‌ها، تأمین حداقل‌های نیاز آبی است.
در هفته‌ای که گذشت در روز جهانی تالاب (دوم فوریه) جلسه ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌ها را با ریاست آقای عارف معاون اول رئیس جمهور و دستگاه‌های عضو این ستاد (موضوع تبصره ذیل ماده ۲ آیین نامه اجرایی قانون حفاظت و احیای تالاب‌ها) داشتیم و مصوبات ۶ جلسه‌ای که از سال ۱۳۹۷ تاکنون برای موضوع تالاب‌ها برگزار شد را مرور و بررسی کردیم.
در این جلسه، به‌طور مشخص درباره برنامه تالاب «میانکاله» تصمیمات عملیاتی مصوب شد.
با تأکید معاون اول رییس جمهوری، مقرر شد موضوع تالاب‌ها با اولویت از سوی همه دستگاه‌های عضو ستاد پیگیری شود.
در این هفته همچنین تالاب «گندمان» به‌عنوان بیست‌وهفتمین تالاب کشور در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر ثبت شد.
این خبر همراه با خبری که پیشتر درباره معرفی سه شهر تالابی «کیاشهر»، «بابل» و «گندمان» توسط دبیرخانه کنوانسیون رامسر و نیز انتخاب «ایمان ابراهیمی» به‌عنوان قهرمان جوان تالاب‌های جهان، حلاوت زیادی در دل دوستداران محیط زیست سرزمین ایجاد کرد؛ حلاوتی که آمیخته با نگرانی از وضعیت حال حاضر بسیاری از تالاب‌های کشور است.
روند توسعه ناپایدار کشاورزی در بالادست تالاب‌ها از جمله تالاب‌های «بختگان»، «ارومیه»، «جازموریان»، تعداد چاه‌های مجاز و غیرمجاز در حوضه‌های تالابی کشور، احداث بند‌ها و سد‌های متعدد روی رودخانه‌های ورودی و محدودیت منابع آبی و در یک کلام عدم تأمین حداقل آب مورد نیاز تالاب‌ها، موجب کم‌آبی و خشکی آنهاست.
همچنین وضعیت منابع آب تالابی به‌دلیل ورود آلاینده‌ها و کاهش کمیت آب به لحاظ کیفی نیز با چالش روبه‌رو شده است.
با توجه به اهمیت این اکوسیستم‌های باارزش و تبعات ناشی از خشک‌شدن آنها، در قانون تأمین حداقل نیاز آب محیط زیستی تالاب‌ها بعد از آب شرب در اولویت قرار گرفته، ولی متأسفانه با دلایلی همچون تأمین معیشت، این برآورده کردن نیاز آبی تالاب‌ها به‌صورت کامل و با اولویت صورت نگرفته است.
برای جبران ناترازی آب و با در نظر گرفتن آمایش سرزمین در طرح‌های توسعه وابسته به منابع آب، بازنگری در اسناد تخصیص منابع و مصارف آب با هدف تخصیص کامل حق‌آبه‌های محیط‌زیستی تالاب‌ها و پایداری جریان رودخانه‌ها امری ضروری است که می‌تواند باعث بهبود وضعیت تالاب‌ها در پایاب حوضه‌ها و پایداری حوضه‌های تالابی و رودخانه‌ای کشور شود.
بر اساس آخرین مطالعات صورت‌گرفته، ۱.۵ میلیون هکتار از تالاب‌های کشور با شدت‌های مختلف به کانون و منشأ برداشت گردوغبار تبدیل شده‌اند.
ضروری‌ترین راهکار برای جلوگیری از فعال‌شدن این کانون‌ها، تأمین حداقل‌های نیاز آبی، همچنین جلوگیری از تخریب بستر و پوشش گیاهی تالاب‌ها، حفاظت و مدیریت چرای دام در این عرصه‌ها، حفاظت مشارکتی این زیست‌بوم‌های باارزش با کمک تمامی ذی‌نفعان و جوامع محلی و از همه مهم‌تر مدیریت پایدار منابع و مصارف آب در سطح حوضه آبخیز هر تالاب است.
سازمان حفاظت محیط زیست حفاظت از تالاب‌ها را نه‌فقط به‌عنوان عرصه‌های آبی، بلکه عرصه‌هایی با خدمات گستردهٔ زیست‌بومی، اجتماعی و اقتصادی دنبال می‌کند از این‌رو، حفاظت زیست‌بومی تالاب‌ها در دستور کار این سازمان قرار دارد.
در این رویکرد، مشارکت مردم و همکاری بین دستگاهی نقش مهمی را ایفا می‌کند.
«گردش آزاد اطلاعات» یکی از ارکان مهم این رویکرد در حفاظت تالاب‌هاست.
سازمان حفاظت محیط زیست تلاش دارد پلی ارتباطی بین دستگاه‌های مختلف و بین دولت و جوامع حاشیه‌نشین تالاب‌ها و عموم جامعه باشد.
تعدد دستگاه‌های مسئول در این حوزه، گاه این گردش آزاد را با مشکل روبه‌رو می‌کند که سازمان در تلاش برای رفع این مشکلات است چرا که معتقدیم گردش آزاد اطلاعات به‌معنای دعوت بیشتر برای مشارکت و ظهور ابتکارات جدید و خلاقیت در حفاظت است.
تأکید سازمان، شکل‌گیری همکاری بین‌دستگاهی، انسجام در سیاست‌گذاری و پرهیز از بخشی‌نگری، برنامه‌ریزی دقیق و اجرای سیاست‌های موثر و گاهی سخت‌گیرانه در مدیریت تالاب‌ها و حفاظت از آنهاست.
بی‌شک، از کلیدی‌ترین عوامل موفقیت در مدیریت تالاب‌ها، همکاری نزدیک و تعامل ثمربخش میان نهاد‌های دولتی و غیردولتی، تعریف و ایفای درست نقش توسط جامعه محلی است؛ موضوعی که در تدوین و اجرای برنامه‌های مدیریت زیست‌بومی تالاب‌ها نیز دیده شده است و امیدوارم که با تلاش مستمر و همکاری‌های موثر ملی و بین‌المللی، موفق به کاهش مخاطرات تالاب‌های ایران شویم که امری بسیار دشوار و نیازمند زمان، منابع و اراده جمعی است.
*معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست
منبع: سازمان محیط زیست
