رضا پهلوی؛ ولیعهدی که هیچکس قبولش نداشت

گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم- ماجرای دعوت از رضا پهلوی برای شرکت در کنفرانس امنیتی مونیخ در روزهای گذشته جزو حواشی جریان‌های ضدایرانی در خارج کشور بود.
گفته شده که وزارت خارجه آلمان مجوز حضور به وی در این کنفرانس را نداده است؛ اگرچه وی امروز در توئیتی مدعی شد که دعوتنامه او از کنفرانس کماکان پابرجاست اما مشخص نیست در این نشست شرکت خواهد کرد یا خیر!
کنفرانس امنیتی مونیخ یک اجلاس غیردولتی است که هرساله در شهر مونیخ آلمان برگزار می‌شود و با دعوت از بازیگران دولتی و غیردولتی در عرصه سیاست درباره موضوعات مهم بین المللی در آن گفت‌وگو صورت می‌گیرد.
رضا پهلوی در سال 1401 نیز به این کنفرانس دعوت شده بود اما در یکی پنل‌های فرعی آن سخنرانی داشت و بیرون از محل برگزاری اجلاس، صحنه درگیری بین هواداران سلطنت و جریان‌های مخالف پهلوی مثل چپ‌گراها و حامیان منافقین شده بود.
رضا پهلوی در زمان اغتشاشات سال 1401 تلاش می‌کرد تا رهبری جبهه ضدایرانی در خارج کشور را برعهده بگیرد؛ از ماجرای هشتگ #وکالت_میدهم که با انتقاد سایر ضدانقلاب در خارج و همراهی نکردن با او روبه رو شد تا ایجاد پیمان منشور مهسا بین وی و چند چهره دیگر همچون عبدالله مهتدی سرکرده گروهک کومله تا مصی علینژاد و حامد اسماعیلیون که در نهایت در عرض چندماه همگی از این پیمان جدا شدند.
رضا پهلوی علیرغم فعالیت‌هایش برای آنکه او را به‌عنوان رهبر جریانات اپوزیسیون قبول کنند اما نه‌تنها مقبولیتی میان آنها ندارد، بلکه در گذشته نیز وی را برای این سمت نالایق می‌دانستند.
** وارثی که صاحب ارث هم قبولش نداشت
«الان همین عده‌ای که افتادند دنبال پسر شاه.
آقا شما از همین‌ها بپرسید در این وضعی که ایران دارد، یک جوان 24 ساله‌ای که مملکتش را نمی‌شناسد، تجربه‌ای ندارد، این چه امیدی می‌تواند برای مردم ایران باشد؟
این را شما به من بگویید.
یک جواب بدهید آقا این جوان چه می‌تواند بکند برای این مملکت؟
چه امیدی می‌تواند برای ایران باشد که شما دور این جمع شدید؟»
اینها توصیف رضا پهلوی از زبان خسرو اقبال از روزنامه‌نگاران مطرح دوره پهلوی و بنیانگذار حزب پیکار در گفتگو با پروژه تاریخ شفاهی هاروارد است.
رضا پهلوی متولد سال 1339 در تهران از محمدرضا پهلوی و مادرش فرح دیبا بود.
به دنیا آمدن وی از فرح همسر سوم شاه، تا حدودی نگرانی‌ها را برای آینده سلطنت رفع کرد؛ به‌ویژه علیرضا پهلوی برادر تنی محمدرضاشاه که ولیعهد او به حساب می‌آمد، سال 33 در یک سانحه هوایی فوت کرده بود.
رضا پهلوی از سال 39 تا 57 وارث تاج و تخت پهلوی به شمار می‌رفت و مسئولیت‌هایی هم در همان سن کم به وی واگذار شده بود؛ از جمله ریاست عالیه سازمان ورزش ایران برعهده وی بود و سفرهایی نیز به کشورهای مختلف در قامت ولیعهد از جمله به شوروی و مصر داشت.
با این وجود رضا پهلوی که یک روز بعد از مرگ شاه، خود را وارث تاج و تخت اعلام کرد، بنا بر اظهارات شاه، درباریان و همچنین آمریکایی‌ها شایستگی برای این منصب نداشت و یکی از دغدغه‌های شاه در سال‌های منتهی به سقوط رژیم پهلوی مسئله جانشینی بود.
پرویز ثابتی رئیس اداره سوم ساواک(امنیت داخلی) و از مهره‌های مهم رژیم سابق، سال گذشته در مستندی که شبکه من‌وتو در پنج قسمت از وی پخش کرد، به نکته جالبی درباره رضا پهلوی اشاره می‌کند و خاطره‌ای از سفر آمریکا در ژوئن 1977 تعریف و می‌گوید از مسئول میز ایران در آمریکا پرسیده است شما که از دور اوضاع ایران را رصد می‌کنید بیشترین خطر چیست؟
او پاسخ می‌دهد بیشترین خطر نبود جانشینی برای شاه است!
پاسخ این مقام آمریکایی تعجب ثابتی را در پی داشت چرا که برحسب ظاهر شاه ولیعهد داشت و فرح پهلوی نیز نائب‌السلطنه به‌شمار می‌رفت.
این نکته که به‌رغم حضور رضا پهلوی، بسیاری برای آینده سلطنت نگران بودند در خاطرات سایر درباریان هم آمده است و نکته جالب توجه اینجاست که شاه نیز فرزندش را فاقد کفایت لازم برای سلطنت می‌دانست.
محمدمهدی سمیعی رئیس بانک مرکزی و رئیس سازمان برنامه و بودجه رژیم پهلوی در مصاحبه با پروژه تاریخ شفاهی‎ هاروارد روایت جالبی از نظر شاه درباره ولیعهد خودش می‌گوید.
وی یکی از دغدغه‌های شاه در پایان عمر را که البته به آن عمل نکرد مسئله جانشینی می‌دانست و این‌که ولیعهد را فاقد توانایی لازم برای اداره کشور می‌دانست: «از آن سال 42 [مسئله نهادسازی] در ذهن شاه ظاهراً بوده و لااقل در این مورد خاص فکرش بیشتر روی مسئله جانشینی بود، خیلی راجع به پسرش صریح است و در واقع اینجا خیلی بی‌رحمانه می‌گوید؛ علناً می‌گوید: (من اصلاً نمی‌دانم که این [ولیعهد] واقعاً می‌تواند و دلش می‌خواهد که سلطنت بکند یا نه؟
بنابراین ممکن است اصلاً آن شخصیت و اراده را نداشته باشد برای این کار، بنابراین باید یک امکانات و سازمان‌‌هایی وجود داشته باشد در مملکت که جانشینی به‌طور اتوماتیک و آرام انجام بگیرد.)»
مشابه همین روایت را محمد یگانه رئیس بانک مرکزی در سال های 52 تا 54 در کابینه هویدا نقل کرده است.
یگانه معتقد است این رژیم از سال‌ها پیش و قبل از گرفتاری‌های سال‌های آخر برای هرفردی که مقداری از گذشته و تاریخ و تجارب کشورها اطلاع داشت، معلوم بود نمی‌توانست با این وضعیت ادامه پیدا کند؛ رژیم بسته به وجود شاه (محمدرضا پهلوی) بود و معلوم بود که با رفتن وی از صحنه این رژیم تغییر پیدا خواهد کرد و به این ترتیب نمی‌تواند ادامه بدهد.
وی می‌گوید شاه هم در این فکر بود و این مسئله را می‌دانست، می‌دانست که بایستی در مملکت تشکیلات و نهادهایی باشد و بعد از رفتن وی پسرش نمی‌تواند مثل وی ادامه بدهد و رهبری مملکت را در دست بگیرد.
در اسناد به دست آمده از لانه جاسوسی نیز آمریکایی‌ها معتقد بودند وی ویژگی ممتازی ندارد؛ در متن این گزارش آمده است: «آینده ایران یک پسر 14 ساله است که بر خلاف تحسین مقامات در مورد او به نظر می‌رسد که از هوش متوسط و معمولی برخوردار باشد، از اوایل دوران جوانی در خانه خود و در محوطه کاخ سعدآباد، جدا از والدین و برادرها و خواهرهایش و با حضور مراقبین زندگی کرده است.
او اولین مرتبه در موقع تاج‌گذاری شاه در سال 1976 و سپس در مانور دریایی خلیج فارس حضور یافت.
نفوذ خارجی اولیه در فلسفه و تحصیلات ولیعهد زبان فرانسه است؛ اگرچه او انگلیسی هم مطالعه می‌کند.
بیشتر به خاطر دلایل امنیتی شاه می‌خواهد که جانشینش تحصیلات خود را در ایران تکمیل کند ولی تأکید دارد که آموزش نظامی، اقتصادی را در خلال مسافرت‌های خارجی به پایان برساند.
ولیعهد چند باری به سوئیس و فرانسه مسافرت کرده و در سال 1973 یک سفر یازده روزه به آمریکا داشت.
شاه امیدوار است که ولیعهد از اول زمامداریش با قدرت برای ایرانی با ثبات کار کند.»
از منظر همه افراد مطلع در آن دوره، رضا پهلوی حتی اگر انقلاب هم رخ نمی‌داد و وی به سلطنت می‌رسید، گزینه ایده‌آل و حتی معمول برای اداره کشور نبود اما به واسطه شهرتش گزینه مناسبی برای استفاده ابزاری علیه جمهوری اسلامی و مردم ایران است.
انتهای پیام/