ضرورت تعامل سینما و روانشناسان برای تولید آثار سینمایی با رویکرد سلامت روان

حمید یعقوبی، روانشناس بالینی و رئیس جمعیت پیشگیری از خودکشی ایران، در برنامه «پنجره باز» که به مناسبت چهل و سومین جشنواره فیلم فجر برگزار شد، از تأثیر عمیق سینما بر سلامت روان سخن گفت.
وی گفت: سینما بدون شک رسانه‌ای پرنفوذ و تاثیرگذار است؛ این رسانه نسبت به تئاتر، رادیو یا تلویزیون مخاطب خاص خود را دارد و به همین دلیل، پیام‌هایی که از طریق آثار سینمایی منتقل می‌شود، نقش بسزایی در شکل‌دهی به نگرش‌های جامعه دارد.
یعقوبی اطهار کرد: نمونه‌ای از تأثیر مثبت سینما، فیلمی مانند «ذهن زیبا» است که به شیوه‌ای هنرمندانه، بیماری اسکیزوفرنی را به تصویر کشیده و به مخاطبان کمک می‌کند تا با واقعیت‌های مربوط به اختلالات روان آشنا شوند و درک بهتری از آن پیدا کنند.
وی افزود: اما متأسفانه برخی آثار به گونه‌ای ساخته می‌شوند که تنها جنبه‌های منفی و تاریک اختلالات روان را به نمایش می‌گذارند.
در نتیجه، پیامد‌های منفی این آثار می‌تواند تأثیرات بلندمدتی بر سلامت روان مخاطبان داشته باشد.
به همین دلیل، ضروری است که فیلمسازان در مراحل اولیه تولید با روانشناسان، روانپزشکان و سایر متخصصان مشورت نمایند.
روانشناس بالینی اذعان کرد: سازمان جهانی بهداشت در خصوص موضوعاتی همچون خودکشی هشدار داده است و توصیه کرده تا از نمایش جزئیات دقیق مربوط به روش‌های اقدام به خودکشی خودداری شود.
وی افزود: هر صحنه‌ای در سینما می‌تواند اثرات عمیقی بر روان فرد داشته باشد و این پیامد‌ها ممکن است سال‌ها بعد نیز در ذهن مخاطب نقش ببندد.
او همچنین خاطرنشان کرد: ضرورت ایجاد توازن در نمایش شخصیت‌ها و رویداد‌ها بیش از پیش احساس می‌شود.
اگر صرفاً بر جنبه‌های منفی تأکید شود، تصویر نادرستی از نهاد‌ها و افراد متخصص در ذهن جامعه ایجاد خواهد شد.
یعقوبی اظهار کرد: امیدوارم رسانه‌ها و فیلمسازان با درک مسئولیت‌های اجتماعی خود، علاوه بر تأثیرگذاری منفی، پیام‌های سازنده‌ای نیز ارائه دهند تا در نهایت بتوانند نقش مثبتی در بهبود سلامت روان جامعه ایفا کنند.
رئیس جمعیت پیشگیری از خودکشی ایران، در ادامه به بررسی تأثیر رسانه‌ها به‌ویژه سینما بر سلامت روان پرداخت؛ وی گفت: پیام‌رسانی رسانه‌ای بسیار قوی است؛ سینما، به عنوان یکی از پرنفوذترین رسانه‌ها، دارای تأثیر عمیقی بر نگرش‌ها و رفتار‌های جامعه است.
اما آیا جامعه روانشناسان تاکنون اندیشیده که چگونه می‌تواند با سینماگران تعامل کند؟
در حال حاضر، سازمان نظام روانشناسی و انجمن‌های علمی ما فاقد ارتباط نظام‌مند و منسجمی هستند.
شاید این وظیفه‌ای باشد که بر عهده «خانه سینما» گذاشته شود؛ به این معنا که سینماگران در قالب نشست‌های تخصصی با انجمن‌های روانشناسی، سازمان صنف نظام روانشناسی و وزارت ارشاد گرد هم آیند و زبانی مشترک برای ارائه صحیح محتوا ایجاد کنند.
وی افزود: از تجربه شخصی خود می‌گویم؛ فرصتی دست داد تا فیلمی را تماشا کنم که در تمام ابعاد، جنبه‌های خشونت‌آمیز و بی‌پرده داشت.
به قدری که نتوانستم با محتوا ارتباط برقرار کنم و حس اضطراب در من ایجاد شد؛ چنین ارائه‌ای که از جنبه‌های منفی بهره می‌برد، نه تنها حس انسانی را تحت الشعاع قرار می‌دهد، بلکه مخاطب را نیز از دریافت پیام‌های سازنده محروم می‌کند.
در چنین شرایطی، حتی اگر هزینه‌های سنگین در تولید این آثار مد نظر قرار گیرد، تأثیرات منفی آن بر روح و روان مردم مشهود خواهد بود.
یعقوبی ادامه داد: به نظر من، سواد روانشناختی سینماگران باید افزایش یابد، همان‌طور که سواد هنری ما روانشناسان نیز باید بهبود یابد، تا بتوانیم زبان مشترکی برای ارائه محتوا ایجاد کنیم.
این زبان مشترک موجب می‌شود که مشورت‌های ارائه شده لطمه‌ای به ارزش‌های انسانی وارد نکند.
هدف نهایی باید این باشد که سینما و سایر رسانه‌ها بتوانند حس‌های انسانی مانند مهربانی، جوانمردی، صداقت و اصالت را به شیوه‌ای متعادل و عمیق به مخاطب منتقل کنند؛ این حس‌ها لزوماً نیازمند خلق فضایی کمدی یا صرفاً شاد نیستند، بلکه باید در کنار ارزش‌های هنری، حس خوبی در بیننده ایجاد کنند.
وی گفت: در حوزه‌ای مانند ارائه خبر‌ها در باره خودکشی، رسانه‌ها می‌توانند اثرات مثبت و منفی داشته باشند.
اگر در تیتر خبر به صورت افراطی به خودکشی پرداخته شود و جزییات روش‌های آن به شکل دقیق و بی‌رویه منتشر شود، این امر می‌تواند مخاطب را به سوی آسیب‌های جدی روانی سوق دهد.
از سوی دیگر، اگر در انتقال خبر، علائم هشداردهنده و راهکار‌های پیشگیرانه معرفی شود، پیام مورد نظر می‌تواند به شکلی مثبت و سازنده اثرگذار باشد؛ در این صورت، اثر ورتر، به اثر پاپاگنو با محتوایی مثبت، تبدیل می‌شود.
رئیس جمعیت پیشگیری از خودکشی افزود: تلویزیون در گذشته نقش مؤثری در جلب مخاطب و آگاهی‌رسانی در حوزه سلامت روان ایفا کرده است؛ اما در سینما، متأسفانه برخی آثار به گونه‌ای طراحی شده‌اند که تنها مفاهیم منفی، خشونت و جنبه‌های تیره و تار را منتقل می‌کنند.
این امر به ویژه در نسل جوان که تحت تأثیر فضای مجازی قرار دارند، نگران‌کننده است؛ زیرا آن نسل که تحت تأثیر اطلاعات فراوان و گاه متناقض قرار می‌گیرد، ممکن است دچار سردرگمی عمیقی شود.
او ادامه داد: امروزه تربیت نسل جدید دیگر صرفاً به دست خانواده و مدارس صورت نمی‌گیرد؛ بلکه فضای مجازی نیز سهم بسزایی در شکل‌گیری دیدگاه‌های آنان دارد.
بنابراین، مسئولیت رسانه‌ها در ارائه محتوای دقیق و معتبر بیش از پیش احساس می‌شود.
آموزش تفکر انتقادی به فرزندان و مخاطبان، امری حیاتی است تا بتوانند اطلاعات فیک را از منابع معتبر تمییز دهند.
وی گفت: در نهایت، رسانه‌ها به‌ویژه در مباحث حساس مانند خودکشی باید در ارائه محتوا دقت ویژه‌ای به خرج دهند.
اگر در تیتر‌ها و متن خبر، به طور افراطی به جزئیات منفی و سرایت روش‌های منفی پرداخته شود، مخاطب ممکن است دچار آسیب‌های روانی عمیقی شود.
در مقابل، ارائه علائم هشداردهنده و راهکار‌های حمایتی می‌تواند به شکل مثبت تأثیرگذار باشد.
این نکته نشان می‌دهد که رسانه‌ها در انتقال پیام‌ها، نه تنها باید به تأثیرات هنری و بصری فکر کنند، بلکه باید جنبه‌های روانشناختی و انسانی آن را نیز در نظر بگیرند.
یعقوبی تاکید کرد: امیدوارم سینماگران و رسانه‌نگاران با درک مسئولیت‌های اجتماعی خود، در تعامل با متخصصان روانشناسی و روانپزشکی و دیگر نهاد‌های مرتبط، زبان مشترکی برای ارائه محتوا ایجاد کنند تا بتوانند به بهبود سلامت روان جامعه کمک کنند.
تنها از این طریق است که رسانه‌ها می‌توانند اثرات منفی را کاهش داده و پیام‌های سازنده و انسانی را به مخاطبان خود منتقل کنند.
منبع: وزارت بهداشت