بی‌اعتمادی جامعه سوریه به حاکمان جدید/ هیئت تحریر الشام در اختیار عناصر سلفی - تکفیری و در تقابل با گروه‌های قومی است/ داعش همچنان در سوریه حضور دارد
پایان حکومت بشار اسد در سوریه، در پی عملیات نظامی تحت رهبری گروه هیئت تحریر الشام، پرسش‌های مهمی را درباره آینده این کشور مطرح کرده است.
سرویس جهان مشرق- در صبح روز ۸ دسامبر ۲۰۲۴، سوریه با اعلام سقوط دولت بشار اسد، دوره نسبتا طولانی را در تاریخ این کشور ورق زد.
این سقوط درها را به روی سؤال‌ها و نگرانی‌های اساسی در مورد توانایی هیئت تحریر شام برای غلبه بر اختلافات با گروه‌های مسلح و بازسازی سوریه و استقرار دولتی با مشارکت همه مردم سوریه مطرح می کند.
سقوط سریع دولت بشار اسد نگرانی کشورهای منطقه را در مورد دو موضوع اساسی ایجاد کرد، نخست: احتمال هرج و مرج که معمولاً پس از سقوط رژیم‌ها رخ می دهد و ممکن است این هرج و مرج به تهدید امنیتی برای کشورهای همسایه سوریه تبدیل شود.
دوم: هویت گروه‌هایی که جنگ را علیه دولت سوریه فرماندهی کردند، متعلق به گروه‌های تروریستی‌اند که مشکلات زیادی و دشمنی با کشورهای منطقه دارند.
اوضاع داخلی سوریه پس از بشار اسد
سوریه با چالش‌های داخلی پیچیده‌ای در سطوح مختلف مواجه است که نیازمند برخورد جدی و همه‌جانبه است.
از نگاه امنیتی، نبود حکومت منجر به خلأ قدرت و بی قانوی می شود که ممکن است به تشدید نفوذ شبه نظامیان محلی و منطقه‌ای و گروه های مسلح منجر شود و ممکن است کنترل بخش هایی از کشور را به دست بگیرند.
بدر جاموس - رئیس کمیته مذاکره کننده مخالفان سوری
این خلاء همچنین ممکن است به درگیری بین گروه های مسلح منجر شود، اگرچه بدر جاموس رئیس کمیته مذاکره کننده مخالفان سوری، تاکید کرده که مرحله بعدی مرحله سازندگی خواهد بود و نه انتقام جویی، و در عین حال بر اهمیت گفتگو بین همه طرف ها تاکید کرد.
البته هیئت تحریر شام تا کنون از او برای حضور در سوریه دعوت نکرده است.
برای تشکیل دولت ملی واقعی، شرایط پیچیده است و بعید است که متحد کردن نیروهای مختلف سیاسی متخاصم در سوریه آسان باشد و با اختلافات بین جناح‌های سیاسی و نظامی، مانند اختلافات میان هیئت تحریر الشام و ارتش ملی سوریه، علاوه اختلاف سیاسی، این دو گروه بزرگ شبه نظامی در خصوص مناطق نفوذ اختلافات جدی دارند.
هیئت تحریر الشام در اختیار عناصر افراطی بسیار خشن و سلفی تکفیری که به دنبال تحمیل رویگرد سلفی - جهادی است، ممکن است خود را در تقابل با ارتش ملی سوریه بیابد که منعکس کننده یک ایدئولوژی ناسیونالیستی عربی سکولار است.
ابو محمد الجولانی رهبر هیئت تحریر الشام
تنوع قومی - مذهبی – فرهنگی و بی اعتمادی به حاکمان جدید
به منظور دستیابی به تحول پایدار در سوریه، رویکردی جامع مورد نیاز است که تنوع قومی - مذهبی – فرهنگی مردم سوریه را به رسمیت بشناسد و به دنبال اصلاحاتی باشد که وحدت ملی، برابری و عدالت را به ارمغان بیاورد.
در این زمینه، چالش‌های ساختاری که مانع روند بازسازی سوریه می‌شوند را نمی‌توان نادیده گرفت که از اثرات هرج‌ومرج ناشی از بحران مشروعیت سرچشمه می‌گیرد.
تجزیه و تحلیل این چالش‌های سوریه را در بستری فراتر از بازسازی فیزیکی قرار می‌دهد، اما به اصلاح مفاهیم هویت ملی، عدالت اجتماعی و حاکمیت قانون گسترش می‌یابد.
سوریه اکنون با چالش های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی مواجه است که بدون غلبه بر آنها نمی تواند به سوی آینده‌ای باثبات‌تر و امن‌تر پیش برود.
مهمترین چالش سیاسی سوریه، بی‌اعتمادی اجزای جامعه سوریه به حاکمان جدید این کشور است.
مردم سوریه در توانایی حاکمان جدید برای برآورده کردن آرزوهایشان برای یک کشور دموکراتیک که به حقوق اولیه احترام بگذارند تردید دارند.
یک گذار سیاسی، اگر واقعی باشد، مستلزم اصلاحات بنیادین در ساختار سوریه است، که با نهادهای مستقل و شفاف و تکثرگرایی سیاسی ایجاد شود.
نظام سیاسی آینده، مستلزم ایجاد نظام سیاسی منعکس کننده تنوع واقعی جامعه سوریه است و نمایندگی عادلانه را برای همه اجزاء تضمین کند.
چالش سیاسی دیگر، مداخلات نظامی و سیاسی بین المللی از سوی قدرت های منطقه ای و بین المللی است که ممکن است روند سیاسی در سوریه را پیچیده کند.
بازیگران خارجی به دنبال پیشبرد منافع خود در سوریه هستند.
مداخله قدرت‌های بین‌المللی از حاکمان جدید سوریه، به تحمیل دیدگاه‌های سیاسی و راه‌حل‌های غیر جامع منجر می شود و از طرفی به شکاف داخلی دامن می زند.
همچنین دستیابی به راه‌حل سیاسی جامع را بسیار پیچیده می‌کند.
سوریه آینده باید به یک اجماع داخلی واقعی و به دور از منافع خارجی برسد.
در مورد چالش های اجتماعی، هویت ملی سوریه مهمترین تلقی می شود و یکی از بزرگترین چالش ها در آینده سوریه، ساختن هویت ملی جدید است که همه اجزای مردم سوریه را در بر می گیرد.
تحول سیاسی شتاب‌زده در سوریه شکاف‌ها را بسیار عمیق تر می کند، هویت مردم سوریه بین اعراب و کردها، سنی‌ها و علوی‌ها، مسلمانان و مسیحیان بیش از هر زمان دیگری پراکنده است.
ساختن هویت ملی مستلزم تلاش طولانی برای بازسازی روابط بین این مؤلفه ها به گونه ای است که از تفاوت های فرقه ای و قومی فراتر رود.
هویت سازی باید بر یک شهروندی مشترک متمرکز شود که تنوع را می پذیرد و با وحدت ملی مستحکم می شود.
نیروهای دموکراتیک سوریه - قسد
چالش نیروهای دموکراتیک سوریه
در شرایطی که کردها، به‌ویژه نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) به عنوان گروه سوم ظاهر می‌شود که یک به خودی خود یک چالش بزرگ است.
کردها که خواستار خودمختاری یا حتی یک نهاد فدرال در شمال سوریه هستند، دیدگاهی سیاسی کاملاً متفاوت از آنچه هیئت تحریر الشام یا ارتش ملی سوریه به دنبال آن هستند.
ابومحمد الجولانی گفته برای برگزاری انتخابات در سوریه به چهار سال زمان نیاز است.
این سخنان که در جریان گفتگوی او شبکه سعودی "العربیه" در و در روز یکشنبه ۲۹ دسامبر منتشر شد، اولین اظهارنظرش درباره جدول زمانی انتخابات آتی سوریه، از زمان سقوط حکومت بشار اسد محسوب می‌شود.
انتظار می رود که سوریه شاهد یک مرحله انتقالی باشد، اما این روند پر از چالش خواهد بود.
با توجه به تنوع گروه های مختلف مسلح که نماینده مولفه های قومی و فرقه ای متعدد هستند، دستیابی به اجماع همه جانبه در مورد چگونگی برگزاری انتخابات دشوار خواهد بود و ایجاد چارچوب قانونی جدید برای برگزاری انتخابات از جمله آماده سازی ضروری خواهد بود.
قانون اساسی جدیدی که حقوق سیاسی همه مردم سوریه، اعم از کردها، قومیت ها و مذاهب را تضمین می کند، در حال حاضر در مورد نقش هیئت تحریر الشام و محمد الجولانی مطرح می شود ایفای نقش برای آنها دشوار است، به ویژه با توجه به تحول سریع و غیر منتظره هیئت تحریر الشام که تا چند روز پیش به عنوان یک گروه تروریستی شناخته می شد.
هادی البحره - رئیس ائتلاف موسوم به "ائتلاف ملی نیروهای انقلاب و مخالفان سوری"
هادی البحره، رئیس ائتلاف موسوم به "ائتلاف ملی نیروهای انقلاب و مخالفان سوری" درباره دوره انتقالی این کشور گفته : سوریه به دوره انتقالی با هدف ایجاد فضای امن و بی طرف برای برگزاری انتخابات سراسری نیاز دارد.
او افزود: آینده سیاسی سوریه به علت تنوع قومی و مذهبی شکننده و نامشخص به نظر می‌رسد، زیرا کردها با حمایت ایالات متحده حدود ۱۰ درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند و یک سوم خاک آن را تحت کنترل دارند، اتحاد گروه های مخالف پس از سقوط بشار اسد، ممکن است در گذشته زمانی که می خواستند حکومت را سرنگون کنند هدف مشترک بود، اما اکنون که بشار اسد رفته، آنها حاضرند کنار هم باشند و برای سوریه کار کنند؟
این سوال کلیدی یکی از معماهای آینده سوریه است که با گذشت زمان پاسخ آن مشخص خواهد شد.
از سوی دیگر روستم فانسو کارشناس روابط بین الملل در مصاحبه با خبرگزاری " تاس" روسیه گفت: آینده سوریه پس از بشار اسد نامشخص است و خلأ سیاسی در این کشور فضایی را برای افزایش رشد گروه تروریستی داعش فراهم می کند.
وی افزود: داعش همچنان در سوریه حضور دارد، هیچ تضمینی وجود ندارد که درگیری های سیاسی در آینده خلأی برای رشد و گسترش آن ایجاد نکند.
روزنامه سعودی عکاظ در مقاله‌ای با عنوان "آینده سوریه در خطر است " نوشت: شاید بزرگترین اشتباهی که حاکمان جدید سوریه مرتکب شوند این است آنها باور کنند، بشار اسد برای همیشه سرنگون شده است.
موفقیت آنها به قدرت نیروهای حامی رژیم جدید سوریه، خواه منطقه ای، یا حتی بین المللی بستگی ندارد، بلکه بستگی به میزان توانایی آن در حمایت از مردم سوریه از این حاکمان دارد.
در سیاست هیچ امری ثابت نیست، بلکه منافع وجود دارد.
دوست امروز ممکن است به بدترین دشمن تبدیل شود اگر منافع او با این دوست تضاد دارد.
بازگشت پناهندگان یکی از چالش‌های اساسی در دوره آتی است، زیرا تشویق پناهندگان به بازگشت نیازمند تضمین‌های امنیتی است که از آنها در برابر هرگونه تخلفی که ممکن است رخ دهد، چه توسط احزاب رژیم سابق یا گروه‌های مسلح که ممکن است برخی مناطق را کنترل کنند، محافظت می‌کند پناهندگان همچنین به تضمین های اقتصادی نیاز دارند تا وسایل زندگی پس از بازگشت را فراهم کنند.
زیرساخت ها در بسیاری از مناطق تا حد زیادی تخریب شده است و بازگشت پناهندگان به زندگی عادی خود را بدون حمایت مالی برای بازسازی مناطق آسیب دیده و ارائه فرصت های شغلی و خدمات اولیه دشوار می کند.
نقش بازیگران خارجی در سوریه جدید
سقوط بشار اسد در سوریه نقطه عطفی بزرگ در موازنه قدرت منطقه ای خواهد بود، زیرا کشورهای بزرگ منطقه مانند ایران، ترکیه، روسیه و ایالات متحده به دنبال تغییر استراتژی و تقویت خواهند بود.
نفوذ آنها در سوریه، که دری را برای تحولات رادیکال در روابط منطقه ای باز خواهد کرد.
هر یک از این کشورها دارای منافع استراتژیک در سوریه هستند و این منافع محرک اصلی در تعیین چارچوب اتحادهای آینده خواهد بود.
ابو محمد الجولانی با هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه
ترکیه
سقوط بشار اسد نشان دهنده یک فرصت بزرگ برای ترکیه است که اولین حامی مخالفان سوری بود، زیرا به این کشور اجازه می دهد تا نفوذ خود را در مناطق شمال و شمال شرق سوریه تقویت کند.
اگر یک دولت فراگیر که نماینده همه فرقه های مردم سوریه تشکیل شود، عاملی تعیین کننده برای دستیابی به ثبات در این کشور و تضمین منافع ترکیه است.
این اجماع ترکیه را قادر می‌سازد تا در بازسازی، تقویت روابط اقتصادی و سیاسی خود با سوریه جدید، علاوه بر تسهیل بازگشت داوطلبانه آوارگان سوری، که فشارهای داخلی بر ترکیه را کاهش داده و ثبات اجتماعی و اقتصادی این کشور را افزایش دهد، کمک کند.
با وجود این، پرونده کردها همچنان یک چالش بزرگ برای آنکارا است.
با فقدان رژیم، نیروهای کرد تحت حمایت بین المللی ممکن است به دنبال تحکیم نفوذ خود در شمال شرقی سوریه باشند، به ویژه اگر حمایت ایالات متحده از نیروهای کرد ادامه یابد، و این نگرانی ترکیه را از ظهور یک نهاد کرد مستقل در نزدیکی مرزهایش افزایش می دهد.
از این رو ترکیه با تشدید حضور نظامی و سیاسی خود در مناطق مرزی به تلاش های خود برای محدود کردن نفوذ کردها ادامه می دهد و در عین حال تلاش می کند با دولت جدید سوریه برای مهار این تهدیدها و تامین امنیت ملی خود هماهنگ شود.
اگر حاکمان جدید سوریه نتوانند به اجماع لازم دست یابند و وارد درگیری های داخلی شوند، ممکن است ترکیه با سناریوی پیچیده ای از ادامه هرج و مرج در مرزهای خود و موج جدید پناهجویان روبرو شود که مانع از دستیابی به آن خواهد شد.
دیدار دیپلمات‌های آمریکایی ابو محمد الجولانی در دمشق
آمریکا
سقوط بشار اسد نشان دهنده یک تحول بزرگ در صحنه سوریه است و انتظار می رود که ایالات متحده موضعی محتاطانه و دقیق برای نظارت دقیق بر اوضاع اتخاذ کند.
اولویت اول واشنگتن مقابله با تهدید بالقوه هسته های خفته داعش خواهد بود، به ویژه اینکه فروپاشی رژیم ممکن است خلاء امنیتی ایجاد کند که به سازمان اجازه می دهد تا صفوف خود را در مناطق مختلف سوریه سازماندهی مجدد کند.
ایالات متحده که مدعی است ائتلاف بین‌المللی علیه داعش را رهبری می‌کند، نمی‌خواهد شاهد بازگشت این سازمان به صحنه باشد که این امر باعث می‌شود نظارت امنیتی خود را تشدید کند و شاید حمایت خود را از نیروهای محلی مانند نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) افزایش دهد.
که شریک اساسی در مقابله با داعش هستند.
علاوه بر این، امنیت رژیم صهیونیستی اولویت اصلی سیاست آمریکا در منطقه خواهد بود.
با سقوط بشار اسد، وضعیتی از هرج و مرج ممکن است به وجود بیاید که منجر به افزایش نفوذ گروه‌ها یا جناح‌های مسلح جدید شود که مخالف صهیونیست‌ها باشند و تهدیدی مستقیم برای آنها باشند.
انتظار می رود واشنگتن به هماهنگی با متحدان منطقه ای خود برای تضمین ثبات جبهه جنوبی سوریه و جلوگیری از هر گونه تشدید تنش در مرز با رژیم صهیونیستی ادامه دهد.
آمریکا ممکن است به اقدامات حمایتی متوسل شود تا از تشکیل یک دولت جدید در سوریه که قادر به کنترل امنیت و اجتناب از هرج و مرج باشد، متوسل شود و موضع خود را در رد گفتگو با گروه تحریر الشام، بررسی کند.
سیاست آمریکا بر جلوگیری از هرگونه تحولی که می تواند امنیت ملی اسرائیل یا ثبات متحدانش در منطقه را تهدید کند، تمرکز خواهد کرد و در عین حال حضور خود را به عنوان یک طرف اصلی در تغییر شکل آینده سوریه تقویت خواهد کرد.
روسیه
سقوط اسد نشان دهنده ضربه بزرگ به منافع راهبردی روسیه در منطقه است، زیرا مسکو سرمایه گذاری زیادی برای سوریه انجام داده است، بلکه به دنبال تبدیل سوریه به یک پایگاه راهبردی برای تقویت نفوذ خود به ویژه در منطقه مدیترانه، زیرا دو پایگاه نظامی طرطوس و حمیمیم، جایگاه مهمی در سیاست روسیه برای گسترش حضور نظامی خود در منطقه داشت، مسکو پس از سقوط بشار اسد با چالش بزرگی در حفظ این پایگاه ها مواجه خواهد شد.
مسکو به تفاهم جدید با حاکمان جدید سوریه و حتی طرف های بین المللی و منطقه ای برای اطمینان از تداوم حضور نظامی خود، نیاز مبرم دارد.
روسیه همچنین ممکن است به دنبال همکاری با ترکیه برای هماهنگ کردن موضع مشترکی باشد که ثبات منطقه را تضمین کند و منافع روسیه را حفظ کند، زیرا ترکیه نظر به موقعیت جغرافیایی تأثیرگذار و روابطش با حاکمان جدید سوریه، در موقعیتی قرار دارد که می تواند تأثیر بگذارد.
سیر امور روسیه با همکاری با ترکیه می‌تواند به شکل‌دهی راه‌حل‌های سیاسی کمک کند و با انعطاف‌پذیری بیشتری به حضور نظامی خود در خاک سوریه پایبند باشد.