تیکا؛ ناجی افغانستان یا ابزار توسعه نفوذ ترکیه؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، افغانستان به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود به‌ عنوان دروازه‌ای رو به سوی آسیای مرکزی و اهمیتش در معادلات منطقه‌ای، برای ترکیه از جایگاه راهبردی برخوردار است.
این به نیاز ترکیه برای گسترش نفوذ در آسیای مرکزی، تقویت روابط با کشورهای منطقه و تثبیت نقش خود به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در معادلات بین‌المللی بازمی‌گردد.
آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) از سال 1383 (2004 میلادی)، پس از سقوط رژیم طالبان، با هدف کمک به بازسازی افغانستان و ارتقای شرایط زندگی مردم این کشور، فعالیت‌های خود را آغاز کرد.
این فعالیت‌ها که با تأسیس دفتر کابل شروع شد، نه‌ تنها به توسعه زیرساخت‌های افغانستان یاری رسانده، بلکه به‌طور غیرمستقیم به افزایش نفوذ ترکیه و تأمین منافع و امنیت ملی این کشور در منطقه کمک کرده است.
گزارش حاضر با رویکردی علمی و بی‌طرفانه و مبتنی بر منابع معتبر، به بررسی فعالیت‌های تیکا، تداوم آن‌ها پس از بازگشت طالبان و تأثیراتشان بر روابط دوجانبه می‌پردازد.
سابقه و گسترش فعالیت‌ها
تیکا فعالیت خود را در افغانستان با تأسیس دفتر کابل در سال 1383 آغاز کرد و سپس با گشایش دفاتر مزار شریف (1386) و هرات (1395)، دامنه حضور خود را در این کشور گسترش داد.
این سازمان تاکنون بیش از 1500 پروژه در حوزه‌های آموزش، بهداشت، کشاورزی و مرمت آثار باستانی اجرا کرده است.
نکته برجسته این است که تیکا پس از تسلط دوباره طالبان در مرداد 1400 (اوت 2021)، برخلاف بسیاری از نهادهای بین‌المللی که فعالیت‌های خود را محدود یا متوقف کردند، به تلاش‌هایش ادامه می دهد.
برای نمونه، در سال‌های 1401 و 1402، پروژه‌های آموزشی و بهداشتی متعددی در ولایات مختلف به اجرا درآورد که نشان‌دهنده تمایل ترکیه به حفظ حضور و نفوذ خود در افغانستان، حتی در شرایط پیچیده سیاسی است.
آژانس تیکا به عنوان بازوی اصلی توسعه نفوذ بین‌الملل ترکیه با انجام فعالیت در حوزه های مختلف در افغانستان تلاش کرده منافع دولت متبوع خود را به صورت حداکثری تامین کند که برخی از آنها عبارتند از:
1.
آموزش
دوره‌های آموزشی: آژانس تیکا دوره‌هایی در زمینه آموزش زبان ترکی، خیاطی، گل‌دوزی، آرایشگری و قالی‌بافی برای زنان و جوانان در مناطق مختلف به انجام رسانده است.
این نهاد همچنین با همکاری اداره معارف ولایت بلخ، یک دوره آموزش زبان ترکی برای 90 دانش‌آموز این ولایت با اعطای گواهینامه معتبر برگزار کرد.
تیکا همچنین در سال 2016 با همکاری اداره امور زنان ولایت جوزجان، یک دوره آموزشی در رشته‌های خیاطی و گل‌دوزی برای زنان این ولایت در شهر مزارشریف برگزار کرد.
این پروژه‌ها مهارت‌های محلی را ارتقا داده و به‌طور غیرمستقیم، با آموزش زبان ترکی، به ترویج فرهنگ ترکیه در افغانستان کمک کرده‌اند.
2.
بهداشت
در حوزه بهداشت، تیکا اقدامات مؤثری انجام داده که از آن جمله می توان به تجهیز بخش آنکولوژی بیمارستان منطقه‌ای هرات که سالانه به 4000 بیمار خدمات ارائه می‌دهد، اشاره کرد.
این اقدامات دسترسی به خدمات درمانی را بهبود بخشیده و چهره مثبتی از ترکیه به‌عنوان یک حامی بشردوستی ایجاد کرده است.
اهمیت فعالیت های تیکا در بخش بهداشت به این علت حائز اهمیت است که این بخش به دلیل ارائه خدمات مستقیم به مردم، جمع آوری اطلاعات و رساندن منافع اقتصادی به ترکیه از نقش مهمی در توسعه نفوذ، برخوردار است.
3.
کشاورزی
تیکا در بخش کشاورزی نیز فعالیت‌هایی داشته است.
از مهم‌ترین آن‌ها می توان به ساخت گلخانه در مزارشریف برای تولید سبزیجات و گیاهان با ادعای جایگزینی با کشت خشخاش و کمک به امنیت غذایی و اقتصاد محلی اشاره کرد.
دلیل اهمیت کشاورزی
تداوم فعالیت‌ها پس از بازگشت طالبان
پس از بازگشت طالبان به قدرت در مرداد 1400 بسیاری از نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد و برخی سازمان‌های غیردولتی، فعالیت‌های خود را در افغانستان کاهش دادند یا به‌طور کامل متوقف کردند.
با این حال، تیکا حضور خود را حفظ کرد و پروژه‌های جدیدی را به اجرا درآورد که می‌توان به ادامه دوره‌های آموزشی حرفه‌ای برای زنان و جوانان در کابل و مزارشریف، توزیع بذر و ابزار کشاورزی در مناطق روستایی در سال 1401 و اهدای تجهیزات پزشکی به بیمارستان عمومی کابل، از جمله برای بخش کودکان در سال 1402 اشاره کرد.
فعالیت‌های تیکا در افغانستان نتایج چندجانبه‌ای به دنبال داشته که عبارتند از:
بهبود روابط دوجانبه: این پروژه‌ها اعتماد میان دو کشور را افزایش داده و ترکیه را به‌عنوان یک شریک قابل اتکا معرفی کرده است که به تأمین منافع ملی ترکیه، از جمله ثبات منطقه‌ای، کمک می‌کند.
افزایش نفوذ فرهنگی: آموزش زبان ترکی و مرمت آثار باستانی، به توسعه نفوذ فرهنگ ترکیه در افغانستان یاری رسانده و پیوندهای اجتماعی را تقویت کرده است.
تأثیر اقتصادی: فعالیت‌های تیکا به‌طور غیرمستقیم به گسترش روابط تجاری کمک کرده است.
بر اساس داده‌های رصدخانه پیچیدگی اقتصادی (Observatory of Economic Complexity)، صادرات ترکیه به افغانستان از 199 میلیون دلار در سال 1396 (2017) به 269 میلیون دلار در سال 1401 (2022) افزایش یافته است، که نشان‌دهنده رشد سالانه 6.23 درصد است.
یکی از دلایل مهم این رشد تصویر مثبت ایجاد شده توسط تیکا و افزایش تقاضا برای کالاهای ترکیه‌ای بوده است.
نتیجه گیری
سازمان تیکا به واسطه فعالیت‌های گسترده و گوناگون خود در افغانستان، به عنوان نمادی از رویکرد دیپلماسی توسعه‌ای ترکیه در این کشور شناخته می‌شود.
این نهاد با اجرای پروژه‌های عمرانی و انسان‌دوستانه، به شکلی موثر در جهت تحقق اهداف سیاست خارجی و تامین منافع ملی و امنیت ترکیه در افغانستان فعالیت می‌کند.
بر اساس موارد ذکر شده، تیکا با بهره‌گیری از قدرت نرم و دیپلماسی توسعه‌ای، به نحو قابل توجهی در حال گسترش حوزه نفوذ خود در افغانستان است.
استفاده از ابزارهای قدرت نرم به ویژه از طریق سازمان‌هایی با عنوان آژانس همکاری بین‌الملل توسط ترکیه و برخی دیگر از کشورها در حالی صورت می‌گیرد که جمهوری اسلامی ایران، علی‌رغم تبدیل شدن به یک قدرت منطقه‌ای و ضرورت بهره‌مندی از ابزارهای غیرنظامی و نهاد متولی در این زمینه، از این مزیت مهم بی‌بهره مانده است.
از این رو، به نظر می‌رسد که برای تامین حداکثری منافع ملی و همچنین تقویت هم‌پیمانان و متحدان، ایجاد یک سازمان متولی برای توسعه همکاری‌های بین‌المللی در عرصه‌های نرم و نیمه سخت برای جمهوری اسلامی ایران امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
نویسنده: پوریا لوایی/کارشناس مسائل اقتصاد بین الملل
انتهای پیام/