هشدار یک استاد زمین‌شناسی نسبت به خطر وقوع سیلاب‌های گسترده در بهار ۱۴۰۴؛ چه شد وضعیت اقلیمی ایران به اینجا رسید؟
مهدی زارع نوشت: گرم شدن سريع بهاري مي‌تواند ذوب برف را تسريع كند و جريان رودخانه را افزايش بدهد. اگر همراه با باران شديد باشد، خطر سيلاب را افزايش مي‌دهد. پيش‌بيني‌ها براي فروردين اغلب باران‌هاي متوسط تا شديد و بارندگي‌هاي بالاتر از حد متوسط، به‌ويژه در غرب و شمال ايران، مي‌تواند باعث سيلاب شود.
مهدی زارع نوشت: گرم شدن سریع بهاری می‌تواند ذوب برف را تسریع کند و جریان رودخانه را افزایش بدهد.
اگر همراه با باران شدید باشد، خطر سیلاب را افزایش می‌دهد.
پیش‌بینی‌ها برای فروردین اغلب باران‌های متوسط تا شدید و بارندگی‌های بالاتر از حد متوسط، به‌ویژه در غرب و شمال ایران، می‌تواند باعث سیلاب شود.
کد خبر: 704846 | ۱۴۰۳/۱۲/۲۸ ۱۵:۳۰:۰۰
مهدی زارع در یادداشتی با عنوان «توالی خشکسالی و سیلاب در بهار ۱۴۰۴: با نگاهی به تهران و البرز» در روزنامه اعتماد نوشت: سازمان هواشناسی برای هفته اول نوروز ۱۴۰۴ بارندگی در شمال غرب و غرب و دامنه جنوبی البرز و برای هفته دوم نوروز مجددا موج بارشی دیگری پیش‌بینی کرده است.
برآورد‌ها برای هفته دوم بارش انباشته برای مناطق محدودی از جنوب شرق کشور با احتمال ۲۵ تا ۵۰ درصد از ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌متر را نشان داده است.
در مناطق کوهستانی (زاگرس، البرز) برف زمستانی انباشته می‌شود.
گرم شدن سریع بهاری می‌تواند ذوب برف را تسریع کند و جریان رودخانه را افزایش بدهد.
اگر همراه با باران شدید باشد، خطر سیلاب را افزایش می‌دهد.
پیش‌بینی‌ها برای فروردین اغلب باران‌های متوسط تا شدید و بارندگی‌های بالاتر از حد متوسط، به‌ویژه در غرب و شمال ایران، می‌تواند باعث سیلاب شود.
ال نینوی جدیدی که برای آغاز سال ۱۴۰۴ پیش‌بینی شده، می‌تواند بارندگی را در منطقه افزایش بدهد.
سیلاب شدید ناشی از بارندگی‌های بی‌سابقه در نوروز ۱۳۹۸ آسیب‌های زیادی به ایران وارد کرد.
زهکشی ضعیف در بیشتر شهرهای ایران مانند تهران، شیراز و تبریز و مشهد اثرات سیلاب را تشدید می‌کند.
تغییرات اقلیمی گرایش به سمت بارش شدید، نامنظم و رخدادهای اقلیمی شدید ممکن است خطر سیلاب را حتی در مناطق غیرمعمول تشدید کند.
استان‌های شمالی (سواحل کاسپین) غربی (کوهپایه‌های زاگرس) و جنوب غربی (خوزستان و بوشهر) و جنوب شرقی (کرمان و سیستان و بلوچستان) در معرض سیلاب‌های بهار هستند.
خشکسالی در البرز در زمستان ۱۴۰۳ هم با الگوهای شدید اقلیم و هم با تغییرات اقلیمی مرتبط است، دماهای بالاتر با تغییر بارش برف به باران، بارش برف را در مناطق کوهستانی مانند البرز کاهش داده است.
خشکی با بارندگی نامنظم‌تر منجر به دوره‌های خشک طولانی‌مدت و گاه بارندگی‌های شدید و غیرمفید شده است.
تغییرات کاربری اراضی، برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی و شهرنشینی ناپایدار در شهرستان‌های استان‌های تهران و البرز آسیب‌پذیری در برابر خشکسالی را تشدید کرده است.
کشور از دهه ۱۳۷۰ شمسی به دلیل سوءمدیریت و همچنین روندهای اقلیمی مانند کاهش بارندگی و افزایش دما - مطابق با تغییر اقلیم منطقه‌ای- با تنش آبی بدتر مواجه شده است.
اگر البرز به ذوب برف زمستانی متکی باشد، زمستان‌های گرم‌تر می‌تواند ذخایر آب را حتی با بارش‌های معمولی کاهش دهد.
مداخلات انسانی در حذف فضای سبز و نفوذ ناپذیر کردن زمین با آپارتمان‌سازی تقریبا در تمام فضاهای شهری و حومه شهری موجود و آبیاری ناکارآمد اثر خشکسالی را تقویت کرده است.
این ناحیه دوره‌های خشک طولانی مدت همراه با بارش‌های شدید و کوتاه‌مدت را تجربه خواهد کرد.
این «تناوب خشک و مرطوب» با افزایش دما هدایت می‌شود.
بدین‌ترتیب که نرخ تبخیر مرتبا افزایش می‌یابد و رطوبت خاک را در خشکسالی کاهش می‌دهد و همزمان ظرفیت نگهداری آب اتمسفر افزایش می‌یابد که به نوبه خود منجر به بارش‌های شدیدتر ناگهانی می‌شود.
این شرایط منطقه را برای سیلاب‌های ناگهانی آماده می‌کند.
رشته کوه‌های البرز برای رهاسازی تدریجی آب به برف زمستانی متکی است.
زمستان‌های گرم‌تر تجمع برف را کاهش داده اما ذوب‌های سریع بهاری یا رویدادهای غیرفصلی باران باعث روان‌آب‌های ناگهانی و طغیان رودخانه‌ها و سامانه‌های زهکشی می‌شوند.
سیلاب سراسری فروردین ۱۳۹۸ ایران پس از یک خشکسالی طولانی، ۲۶ استان کشور را درگیر کرد.
بارندگی شدید در زمین‌های خشک شده به میزان کل بارش قابل انتظار در یک سال در بازه زمانی ۲۴ یا ۴۸ ساعت باعث رواناب سریع شد که نشان داد شرایط خشکسالی آسیب‌های سیلاب را چطور بیشتر می‌کند.
مدیریت ضعیف آب، سیستم‌های زهکشی قدیمی و جنگل‌زدایی در البرز ظرفیت زمین را برای جذب بارندگی کاهش داده است.
البته بارش برف سنگین در بعضی نواحی البرز و آذربایجان در دی و بهمن ۱۴۰۳ در کوتاه‌مدت باعث اختلال در ارتباطات و دسترسی‌ها نیز شد.
مدیریت ضعیف مخازن سدها و گسترش بی‌رویه شهرها به همراه تضعیف زیرساخت‌های ایران برای مقابله با اثرهای تغییرات اقلیمی موجب شده تا شهرهای سیل‌خیز آسیب‌پذیری بیشتر در برابر سیلاب داشته باشند.
اجرای تراس‌بندی، احیای جنگل‌ها و ساماندهی برای نفوذ آب باران می‌تواند روان‌آب را کاهش بدهد.
ازسوی دیگر رشد جمعیت در تهران و پیرامون آن در ربع قرن گذشته عمدتا به دلیل مهاجرت از همه جای کشور به تهران به صورت شتابان صورت گرفته است.
این جمعیت که روز به روز تمرکز بیشتری در این محدوده می‌یابد عملا با افزایش ریسک سیلاب در شهرهای استان‌های تهران و البرز مواجه است.
رشد جمعیت در شهرهای استان تهران از سال ۱۳۸۰ بسته به روند شهرنشینی، حاشیه‌نشینی و سیاست‌های دولت‌های وقت به طور قابل‌توجهی متفاوت بوده است.
سرشماری‌های ملی ایران هر ۱۰ سال یک‌بار (1385، 1395و بعدی در ۱۴۰۵) انجام می‌شود.
در سال 1385 جمعیت استان تهران ۱۲.۱ میلیون و در سال ۱۳۹۵ حدود ۱۳.۳ میلیون نفر اعلام شده.
جمعیت تخمینی استان در پایان اسفند ۱۴۰۳ حدود ۱۴.۴ میلیون نفر است.
متوسط رشد سالانه 1.1 تا 1.3درصد بوده است.
البته نرخ رشد جمعیت از نیمه دهه نود در داخل شهر تهران حدود ۱.۱درصد و در شهرستان‌های پیرامونی تهران بین ۱.۲ تا ۱.۴درصد و بیشتر از پهنه داخلی شهر تهران بوده است.
در اسلامشهر جمعیت از 350 هزار نفر (۱۳۸۰) به حدود 550 هزار نفر (۱۴۰۳) افزایش یافته است.
در شهریار این افزایش از ۲۵۰ هزار نفر به حدود ۷۵۰ هزار نفر رسیده است.
بخشی از این رشد ناشی از اهدای مشوق‌ها برای مناطق صنعتی در حومه شهر است که باعث جذب مهاجران شده است.
رشد سریع حومه شهر تهران فشار سنگینی بر زیرساخت‌های آبی منطقه وارد می‌کند.
در استان تهران شهرستان‌های آسیب‌پذیرتر شامل شهرستان‌های دماوند، شمیرانات و فیروزکوه واقع در دامنه‌های جنوبی البرز با رودخانه‌های فصلی پرآب و با سیلاب‌هایی مانند سیلاب مرداد ۱۴۰۱ هستند.
ساخت و ساز در حریم مسیل‌ها و ذوب سریع برف‌های زمستانی در بهار خطر سیلاب را افزایش می‌دهد.
شهرستان ری و مناطق جنوبی تهران مانند چهاردانگه به دلیل شبکه زهکشی ضعیف آسیب‌پذیری بالایی دارند.
شهرستان‌های اسلامشهر، رباط‌کریم و شهریار با توسعه صنعتی و مسکونی سریع در حریم مسیل‌های طبیعی زیرساخت‌های قدیمی و ناکافی برای مدیریت سیلاب (به ویژه در اسلامشهر) و شهرستان ورامین با قرارگیری در مخروط افکنه جاجرود و انتهای حوضه آبریز تهران و تجمع روان‌آب‌های مناطق شمالی در زمین‌های کشاورزی و کانا‌ل‌های آبیاری به درجات مختلف در معرض آسیب‌های سیلاب ناگهانی و واریزه‌ای قرار دارند.
در استان البرز شهرستان آسیب‌پذیر کرج با عبور رودخانه کرج از مرکز شهر و مناطق پرجمعیت (مانند محله‌های حاشیه رودخانه) و ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم رودخانه و کاهش ظرفیت عبوری آن و سیلاب ۲۶ تیر ۱۳۹۴ سیجان در شمال شرق کرج شناخته می‌شود.
شهرستان ساوجبلاغ و نظرآباد واقع در دشت‌هایی که محل تجمع آب‌های سطحی هستند و زمین‌های کشاورزی وسیع و نبود سیستم زهکشی کارآمد و شهرستان طالقان با مناطق کوهستانی با احتمال رگبارهای شدید بهاری و رواناب ناگهانی و روستاهای واقع در مسیر مسیل‌ها ممکن است در معرض خطر باشند.
در بهار ۱۴۰۴ ممکن است بارش شدید و ناگهانی برف سنگین، ذوب سریع برف‌ها باعث افزایش ناگهانی آب رودخانه‌ها شود.
افزایش بارش‌های نامنظم و سیلابی در سال‌های اخیر و فقدان برنامه‌ریزی ریسک سوانح طبیعی در نواحی شهری و ساخت و ساز در حریم‌های سیلابی شهری و محله‌های حاشیه‌نشین در اطراف رودخانه‌های شمال تهران و کرج، کن و جاجرود و مناطق صنعتی واقع در دشت‌های پایین‌دست همگی از عواملی است که ممکن است در یک بارش کوتاه‌مدت ولی سنگین احتمالی آسیب‌های سیلاب ناگهانی و واریزه‌ای را گسترده‌تر سازد.