قزوین و آیین چهارشنبه آخر سال؛ اینجا خبری از آسیب نیست

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - مطهره میرزایی: آئین چهارشنبه آخر سال در قزوین بدور از هرگونه آسیب با تکیه بر آیین‌هایی برگزار می‌شد که خاطرات شیرین را از آن دوران برای مردم به یادگار گذاشته است
به زعم آنکه چهارشنبه آخر سال را همه با عناوین خطر آفرین و اخبار حوادث می‌شناسند در دل سرزمین مینودری روایت‌ها و آیین‌هایی نهفته که بی‌شک شنیدن آن خالی از لطف نیست.
مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها از خاطرات چهارشنبه آخر سال داستان‌هایی از قاشق‌زنی می‌گویند که البته معادل «چمچه زنی» هم برای آن استفاده می‌شد.
در این آئین افراد یک کاسه و قاشق را برداشته و به درب خانه همسایه می‌رفتند و با صدایی که از ضربه قاشق به کاسه تولید می‌شد همسایه را جلوی در می‌کشاندند، همسایه نیز "چمچه‌زنی" را به فال نیک می‌گرفت و در کاسه‌ی افراد مراجعه کننده کشمش و آجیل می‌ریخت.
«کُلَه چهارشنبه» در قزوین
البته که تاکید دارند در قزوین چهارشنبه آخر سال با عنوان «کُلَه چهارشنبه» نیز مشهور بود، اما از روایت آئین چهارشنبه آخر سال محمد حسن سلیمانی، محقق و پژوهشگر قزوینی چنین می‌گوید که آئین چهارشنبه آخر سال که در قزوین از آن به «کله چهارشنبه» نیز یاد می‌شود، علاوه بر آنکه با برافروختن آتش و پریدن از روی آن، قاشق‌زنی و برخی دیگر از رسوم همراه است، در گذشته، شبِ بیداری خانواده‌ها و همچنین خوردن غذاهای خاصی نظیر رشته پلو با «شیش انداز» نیز بود.
وی ادامه می‌دهد: هدف از خوردن این غذا هم آن بود که قزوینی‌ها باور داشتند با این کار در سال جدید رشته امور زندگی را در دست خواهند داشت و خوردن کله‌پاچه نیز در این شب در برخی از محله‌های قزوین به ویژه توسط باغداران متداول بود، آنها پس از خوردن این غذا، استخوان‌های آن را یا می‌سوزاندند و خاکستر آن را به نیت برکت گرفتن زمین در باغستان می‌ریختند و یا این استخوان‌ها را در باغ‌های خود دفن می‌کردند.
سلیمانی بیان می‌کند: قزوینی‌ها در «کُله‌چهارشنبه» خرید آئینه را بسیار خوش یمن می‌دانستند؛ برای برافروختن آتش در این شب از بوته بیابانی «ورگ» استفاده کرده و آنها را به صورت «فرد» سه یا پنج تایی در داخل حیاط خانه یا کوچه قرار داده و به آتش می‌کشیدند و سپس با ریختن اسپندی به روی بوته‌ها که به آن «عاطل» و «باطل» می‌گفتند و پریدن از روی آتش، شعر «سرخی تو از من، زردی من از تو» را می‌خواندند.
قاشق زنی رسم دیرینه قزوین ها در «کُلَه چهارشنبه»
وی ادامه می‌دهد: دختران و پسران نیز پس از پریدن از روی آتش، با سر کردن چادر، به گونه‌ای که شناخته نشوند با قاشق و کاسه‌ای فلزی به سمت خانه‌هایی می‌رفتند که درشان رو به قبله باز می‌شد.
قاشق زن‌ها پشت در ایستاده و آن قدر با قاشق می‌زدند که صاحبخانه آمده و کمی آجیل و شیرینی عید به آن‌ها بدهد که در قزوین به این رسم که به قاشق‌_زنی شناخته شده، چمچه‌_زنی هم گفته می‌شود.
وی می‌گوید: یکی از رسومی که در گذشته در چهارشنبه آخر سال انجام می‌شد؛ گرفتن فال بود.
بانوان هنگام دم گذاشتن برنج، تخم مرغ سفیدی را درون پوست پیاز قرمز قرار داده و پس از بستن آن با نخ درون برنج قرار می‌دادند تا ضمن پخته شدن، اشکال مختلفی روی پوست تخم مرغ ایجاد شود.
قزوینی‌ها بر این باور بودند این تصاویر همانند فال قهوه، نشان از آینده فرد در سال آتی می‌دهد.
این محقق ابراز می‌کند: رسم دیگری که آن را در شب «کُله‌چهارشنبه» اجرا می‌کردند، آئین بخت گشایی دختران جوان بود.
آنان غروب هنگام به ویژه زمانی که مؤذن، بانگ اذان مغرب را سر می‌داد؛ دختران دم بخت را با جارو از خانه بیرون می‌کردند و آن‌ها می‌بایست تا پایان اذان بیرون از خانه مانده و پس از آن برمی گشتند.
قزوینی‌ها معتقد بودند که با این کار، شانس ازدواج دختر در سال آینده افزایش یافته و او به خانه بخت خواهد رفت.
وی ادامه می‌دهد: از دیگر رسوم این شب که البته در این سال‌ها دیگر خبری از آن‌ها نیست، می‌توان به فالگوش نشینی، شکستن کوزه کهنه و انعام به مستمندان اشاره کرد و همچنین انجام بازی‌های پر تحرکی چون «گل دسته و زنگ»، «دنبه فروش» و «دم خروس و لانه شیر»، که توسط جوانان و پس از پریدن از روی آتش و چمچه‌زنی انجام می‌شد.
علی‌اصغر یوسف گمرکچی، پژوهشگر فرهنگ عامه استان قزوین نیز در خصوص آئین این شب باستانی می‌گوید: در قزوین چهارشنبه آخر سال اصطلاحاً "کُلَه چهارشنبه" عنوان می‌شد، از بزرگ‌ترها بسیار شنیده می‌شد که مراسم چهارشنبه‌ی آخر سال و روشن کردن آتش در این شب با قیام مختار ثقفی برای انتقام امام حسین (ع) مصادف است.
وی اضافه می‌کند: دلیل روشن کردن آتش در این شب به تدبیری به اعلام مختار برای روشن کردن آتش در پشت بام‌ها برمی‌گردد، در مورد روشن کردن آتش در این شب برخی افراد معتقد بودند که گذر سیاوش از میان آتش است که در آخرین چهارشنبه‌ی سال انجام شده‌است.