تحلیلی بر آرای مستشرقان درباره کلام امام علی (ع)

به گزارش خبرنگار مهر، دهمین نشست از سلسله نشست‌های مجازی «شناخت قرآن کریم» که با حضور و ارائه اساتید بین‌الملل و داخلی به مناسبت ماه مبارک رمضان و به همت انجمن علمی علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد برنامه‌ریزی شده است، شامگاه گذشته دوم فروردین با موضوع «بررسی آرا مستشرقان درباره امام علی (ع) با معرفی و بررسی کتاب مستشرق انگلیسی سایمون اوکلی درباره غررالحکم با عنوان Simon Ockley, Sentences of Ali, son-in-law of Mahomet (London, 1717))» با ارائه محمدرضا فخر روحانی، مدیر گروه زبان انگلیسی دانشگاه قم برگزار شد.
فخر روحانی در این نشست با اشاره به اینکه بیش از یک‌صد آیه در قرآن کریم داریم که شأن نزولشان امیرالمؤمنین علی (ع) است، اظهار کرد: در کتابی از عالمان سنی این آیات از ابتدای قرآن آمده و نویسنده به آیات مرتبط با حضرت به همراه شأن نزول آنها پرداخته است.
استاد دانشگاه قم با ذکر اینکه این نویسنده در هر جا در قرآن به مدح امیرالمؤمنین (ع) پرداخته از همان سیاق به مذمت بنی امیه می‌پردازد، ادامه داد: علاوه بر آیات مرتبط با مقام امام علی (ع)، احادیث فراوانی نیز ناظر به این موضوع نقل شده است و سایر ائمه (ع) هر یک به فضائل حضرت و فضیلت روز غدیر اشاره دارند.
در این راستا می‌توانیم از زیارت غدیریه منقول از امام هادی (ع) اشاره کنیم که اولین راوی این زیارت امام حسن عسکری (ع) هستند.
فخر روحانی با اشاره به سابقه بیش از دو دهه پژوهش خود در موضوع تأثیر عاشورا بر زبان و ادبیات انگلیسی از قرن ۱۷ میلادی تا کنون، بیان کرد: در این راستا با بسیاری از نویسندگان ملاقات‌های حضوری داشتم و در کنفرانس‌های بین‌المللی فراوانی شرکت کردم.
شگفت‌زدگی مستشرقین از شیوایی کلام علی (ع)
این مترجم و پژوهشگر متون دینی با اشاره به شگفت‌زدگی دانشمندان و مستشرقان عالم از روایات و کلام امیرالمؤمنین (ع)، توضیح داد: سایمون اوکلی (Siman Ockley) شرق‌شناس انگلیسی قرن هجدهم یکی از این افراد است که این استاد زبان عربی در مجموعه کتاب‌های خطی دانشگاه کمبریج به نسخه‌ای از غررالحکم دست می‌یابد و جذب سخن و کلمات قصار امام علی(ع) می‌شود.
فخر روحانی تصریح کرد: اوکلی وقتی به این کتاب رسید برای مدتی نگارش کتاب تاریخ مشرف‌زمین را کنار گذاشت.
باید توجه داشته باشیم که اوکلی متأثر از روح غالب و موضع منفی غربی‌ها نسبت به پیامبر اسلام (ص) بوده و همان سوگیری‌ها و کج‌فهمی‌های تاریخی را نسبت به قرآن و اسلام داشته است اما وقتی به کلام امیرالمؤمنین (ع) می‌رسد، تحت تأثیر قرار می‌گیرد و تصمیم به ترجمه آن می‌گیرد.
وی اظهار کرد: اوکلی ۱۶۹ کلمه قصار امام (ع) را به زبان انگلیسی ترجمه کرد که این ترجمه را باید جزو اولین ترجمه‌های کلمات قصار حضرت از زبان عربی به انگلیسی بدانیم.
سال‌ها گذشت تا مترجمانی در هندوستان و لبنان به ترجمه مستقیم کلمات قصار حضرت به زبان انگلیسی پرداختند.
فخر روحانی با اشاره به اینکه اوکلی این ترجمه‌اش را به رئیس وقت دانشگاه آکسفورد تقدیم کرد، افزود: اوکلی در مقدمه کتاب در اظهار نظری جالب توجه خطاب به این مقام نوشته است: اگر کسی تمام عمرش را در صحراهای بی آب و علف و سوزان حجاز بگذارند که زبان عربی یاد بگیرد تا بتواند فقط یک جمله از کلمات قصار علی (ع) را خوب بفهمد، عمرش را هدر نداده است.
وی ادامه داد: اوکلی در این مقدمه خطاب به رئیس دانشگاه آکسفورد اضافه می‌کند که «من تورات و انجیل و مزامیر داوود را بارها با دقت خوانده‌ام و با دیگر چیزهایی که به پیامبران یهودی مسیحی منتسب هستند آشنایی دارم، نمی‌گویم همه کلمات علی بن ابی طالب (ع) بلکه تک‌تک جمله‌های ایشان از تمام چیزهایی که ما در مسیحیت ادعا می‌کنیم در اختیار داریم، بسیار ارزشمندتر و بسیار شیواتر است».
معرفی فرهنگ شیعی توسط مترجمان غربی
استاد دانشگاه قم اظهار کرد: اوکلی قائل است این کتاب فقط با این هدف ترجمه نشده که مخاطبان متوجه شوند در دوردست تاریخ در حجاز چه صحبت‌هایی توسط چه افرادی بیان شده یا چه تأثیراتی بر جهان عرب داشته است بلکه اوکلی معتقد است این جملات نشان دهنده یک فرهنگ بسیار بزرگ است.
فخر روحانی با تصریح اینکه ترجمه اوکلی چند دهه بعد از سال ۱۷۸۹ به عنوان یک کتاب درسی در دانشگاه کمبریج مورد استفاده قرار گرفت، گفت: اوکلی این ۱۶۹ جمله قصار ترجمه شده را به اختیار خودش انتخاب می‌کند که البته این ترجمه بعدها به صورت انگلیسی امروزی بازنویسی شد و تا قرن‌ها مرتب تجدید چاپ شده است.
این نویسنده و پژوهشگر در ادامه با اشاره به اینکه اوکلی صرفاً منتخبی از کلمات قصار امیرالمؤمنین (ع) را ترجمه کرده است، ادامه داد: او اشاره دارد که کلمات حضرت نهایت غایت را می‌رسانند و ایفای هدف می‌کنند، وی از این شیوه بیان حضرت در قالب کلمات مختصر اما مضامین والا ابراز شگفتی می‌کند.
او خوانندگان را ترغیب می‌کند که این جملات را بخوانند و متوجه شیوایی کلام حضرت شوند و مضامین را فهم کنند.
فخر روحانی تصریح کرد: در بین سایر محققان در انگلیس می‌توان به کسانی اشاره داشت که در مناطق شیعه‌نشین همچون ایران و عراق و … کار می‌کردند و طبیعتاً توانستند ارتباط بیشتر و بهتری با کلمات امیرالمؤمنین (ع) بگیرند.
اگرچه هیچ‌یک از این کارها و آثار نمی‌توانند گوشه‌ای از شیوایی و عظمت کلام مولا علی (ع) را نشان دهند.
ما در قامت شیعه امیرالمؤمنین (ع) باید همه کلمات حضرت را در سبک زندگی خودمان پیاده کنیم
وی با بیان اینکه متأسفانه ما فاقد دوره‌های تحصیلاتی در تراز دانشگاهی برای تربیت مترجمان کلام امام علی (ع) هستیم، افزود: برخی غیرمسلمانان وقتی با کلام حضرت آشنا می‌شوند ابراز تأسف می‌کنند که چرا زودتر این آشنایی صورت نگرفت و این میراث ارزشمند را نشناختند.
استاد دانشگاه قم با تأکید بر اینکه مشتاقان و خوانندگان گفتمان اهل بیت (ع) در دنیا فراوان هستند، توضیح داد: مترجمی هم که در این زمینه کار کند بسیار تحت تأثیر قرار می‌گیرند و چه بسیار مترجمان خارجی کلام علی (ع) که شیعه شدند و طی ارتباطی که با برخی از آنان دارم، قائلند که در طول ترجمه با مفاهیم عمیقی برخورد کردند که تحت تأثیر قرار گرفتند و با مطالعه و پژوهش بیشتر به اسلام و تشیع مشرف شدند.
این اندیشمندان و متفکران متوجه شدند حقیقتی را که در پی آنند باید در تمدن شیعی بیابند.
فخر روحانی اظهار کرد: مستشرقان و شخصیت‌هایی که در نقطه‌ای از زندگی خود با معارف اهل بیت (ع) خاصه کلام امیرالمؤمنین (ع) برخورد کردند، هم خودشان جذب شدند و هم مستفسر شدنشان باعث شده تا صفحاتی از کهکشان وسیع و زیبای این معارف را به جهانیان معرفی کنند.