میراثی کهن که پیوندی دوباره با زمین است
اصفهان- سیزده‌بدر، میراثی کهن از ایران باستان است که مردم با شکرگزاری از طبیعت، به دشت‌ها می‌زنند تا پیوندی دوباره با زمین برقرار کنند.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – کوروش دیباج: در میان همه جشن‌ها و مراسم‌های نوروزی ایرانیان، سیزده‌بدر به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و پربارترین آئین‌ها، همیشه جایگاهی خاص در دل مردم داشته است.
روز سیزده فروردین، نه تنها پایان تعطیلات نوروزی بلکه نمادی از تجدید پیوند با طبیعت و شکوه زمینی است که در طول سال، به خاطر کشاورزی، کشت و کار و محبت مردمانش، به بار می‌آید.
ایرانیان در این روز سنت‌هایی کهن را با عشق و احترام به زمین و طبیعت برپا می‌کنند؛ سنت‌هایی که از دل تاریخ، سال‌ها پیش از دوران اسلام در ایران زمین ریشه دوانده و همچنان در دل مردم زنده است.
اما سیزده‌بدر برای بسیاری از ما یادآور روزهای خوش گذشته و سفرهایی است که به دل دشت‌ها، کوه‌ها و صحراها می‌زدیم.
یادآور خاطراتی که در دل خود، عطر گیاهان بهاری و صدای خنده‌های کودکانه را با خود دارند.
تاریخچه‌ای کهن با ریشه‌های عمیق فرهنگی
سیزده‌بدر در واقع از آئین‌های باستانی ایران است که در روز سیزدهم فروردین‌ماه برگزار می‌شود و از همان ابتدا با طبیعت و کشت و کار در پیوند بوده است.
منصور قربانی، مدیر دفتر تخصصی هنرهای ملی و آئینی شهرداری اصفهان، در این‌باره به خبرنگار مهر توضیح می‌دهد: آئین سیزده‌بدر ریشه در فرهنگ باستانی ایران و حتی دوره‌های پیش از اسلام دارد.
این روز نمادی از آخرین روزهای سال کهن و روزهایی است که در آن طبیعت در حال بهار و بازسازی دوباره است.
طبق افسانه‌های کهن، مردم ایران باستان اعتقاد داشتند که پس از گذشت ۱۲ هزار سال و پایان دوران فرمانروایی ۱۲ ستاره که هرکدام بر یک برج آسمانی تکیه داشتند، جهان در آشفتگی و هرج و مرج فرو می‌رود و سپس به روزهای جدید، بهاری و نوین دست پیدا می‌کند.
این باور به تقسیم سال به ۱۲ ماه نیز مرتبط بوده است.
او ادامه می‌دهد: در واقع سیزده‌بدر نمادی از روزهای آخر سال کهن است؛ روزهایی که در آن مردم به دنبال پاکسازی و دور کردن نحسی بودند.
به همین دلیل مردم در این روز از خانه‌ها خارج می‌شدند و به دل دشت‌ها و زمین‌های زراعی می‌زدند تا از انرژی‌های مثبت طبیعت بهره ببرند.
در این روز، مردم برای شکوفایی بیشتر طبیعت و زمین، سبزه‌های خود را به دشت‌ها می‌بردند و با کاشتن آن‌ها از زمین قدردانی می‌کردند.
قربانی همچنین به باورهایی اشاره می‌کند که در گذشته، جشن سیزده‌بدر را با ایزد باران، یعنی تیشتر، پیوند می‌دهند.
در دوران باستان، روز سیزده‌بدر به نام ایزد تیشتر یا ایزد باران‌آور شناخته می‌شد.
مردم در این روز برای شکرگزاری از بارش باران و نعمت‌هایی که از زمین دریافت کرده بودند، جشن می‌گرفتند.
این روز به نوعی جشن باروری زمین و شکرگزاری برای نعمت‌های کشاورزی بود که امروزه کمتر به آن پرداخته می‌شود.
پیرمردها و پیرزن‌های دیروز، داستان‌های سیزده‌بدر را روایت می‌کنند
برای درک عمیق‌تر سیزده‌بدر، بهتر است به داستان‌های نسل‌های گذشته گوش دهیم.
مردم قدیم، سنت‌ها و مراسم‌ها را با دقت و احترام انجام می‌دادند و این رسم‌ها نسل به نسل به ارث می‌رسید.
حاج محمدخان یکی از پیرمردهای محله‌های قدیم اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: یادم می‌آید که وقتی کودک بودیم، سیزده‌بدر برای ما روزی ویژه بود.
پدر و مادرم، سبزه‌های نوروزی را در کمرکش کوه‌ها می‌بردند و در دامن طبیعت می‌کاشتند.
این کار نه تنها به منزله احترام به زمین بود، بلکه در باور مردم آن زمان، با این کار باران سال آینده بیشتر می‌بارید.
بچه‌ها در دشت‌ها بازی می‌کردند و بزرگ‌ترها در کنار درختان گرد هم می‌آمدند، نواهای سنتی می‌خواندند و در کنار هم لحظات شیرینی را سپری می‌کردند.
این مراسم برای ما هم همچون آئینی بود که از دل تاریخ می‌آمد.
حاج خانم زینت، یک پیرزن اهل خمینی شهر اصفهان که هنوز در کوچه‌های محله‌اش زندگی می‌کند، با یادآوری روزهای گذشته می‌گوید: در آن زمان، سیزده‌بدر روزی برای بازگشت به طبیعت بود.
از شب قبل آماده می‌شدیم، هر خانواده‌ای سبزه‌های خود را به صحرا می‌برد و در گوشه‌ای از دشت آن را می‌کاشت.
این کار فقط به دلیل باورهایی که داشتیم نبود، بلکه نوعی شکرگزاری از زمین و طبیعت هم بود.
در کنار این آئین‌ها، با گروه‌های مختلف به نغمه‌خوانی می‌پرداختیم، و در کنار یکدیگر، پخت‌وپز می‌کردیم و شادی می‌کردیم.
بچه‌ها در دل دشت و در کنار سبزه‌ها، به بازی‌های مختلف می‌پرداختند و بزرگ‌ترها در کنار هم به شکرگزاری می‌پرداختند.
زینت خانم همچنین اشاره می‌کند که در آن زمان مردم در این روز به نوعی با هم آشتی می‌کردند و کینه‌ها را فراموش می‌کردند: سیزده‌بدر برای ما تنها جشن و شادی نبود.
این روز نماد آشتی بود.
مردم در این روز از دل یکدیگر ناراحتی‌ها و کینه‌ها را کنار می‌گذاشتند و با یکدیگر به خوشی و شادمانی می‌پرداختند.
من هنوز هم یادم هست که در سیزده‌بدرهای گذشته، هیچ چیزی نمی‌توانست جلوی شادی‌ها و خنده‌های مردم را بگیرد.
سیزده‌بدر؛ روزی که خاطرات خاکی به یاد می‌آید
اما در گذر زمان، سیزده‌بدر دچار تحولاتی شده است.
اگرچه هنوز هم مردم در بسیاری از مناطق ایران، به ویژه در شهرهای کوچک و روستاها، به این سنت‌ها پایبندند، اما در شهرهای بزرگ و در میان نسل‌های جدید، این مراسم به گونه‌ای دیگر برگزار می‌شود.
احمد محبی، پژوهشگر فرهنگ عامه و استاد دانشگاه، درباره سیزده‌بدر به خبرنگار مهر می‌گوید: سیزده‌بدر یکی از کهن‌ترین آئین‌های ایرانی است که بازتابی از رابطه معنوی انسان با طبیعت به شمار می‌رود.
این جشن در واقع فرصتی بود برای مردم تا به شکرگزاری از زمین و طبیعت بپردازند و از آن انرژی مثبت بگیرند.
در گذشته، در این روز مردم به دشت‌ها و باغ‌ها می‌رفتند تا با کاشتن سبزه‌های نوروزی، از نعمت‌های طبیعت قدردانی کنند و نماد تجدید حیات و رشد در سال جدید باشند.
او ادامه می‌دهد: در فرهنگ ایرانی، هر فصل و هر روز از سال، معنای خاصی دارد و سیزده‌بدر به عنوان روز پایانی تعطیلات نوروزی، نماد آخرین روزهای آشفتگی و شروع دوران جدید است.
در باورهای قدیمی، این روز فرصتی بود تا مردم از زمین و طبیعت انرژی گرفته و با شادی و پایکوبی، به نوعی نحسی و زشتی‌های سال گذشته را دور کنند.
این سنت‌ها بازتابی از اعتقاد به برکت زمین و باروری آن در سال جدید بود.
محبی همچنین اضافه می‌کند: با این حال، امروزه بسیاری از جنبه‌های معنوی و فرهنگی سیزده‌بدر در دنیای مدرن کم‌رنگ شده است.
این روز به یک جشن عمومی و تفریحی تبدیل شده که در آن سرگرمی‌ها و بازی‌ها بیشتر از ارتباط با طبیعت و معنای اصلی مراسم اهمیت پیدا کرده است.
اگرچه این تغییرات قابل درک است، اما به اعتقاد من بازگشت به ریشه‌های فرهنگی و معنوی سیزده‌بدر می‌تواند فرصتی برای تجدید پیوند با طبیعت و تقویت ارزش‌های فرهنگی باشد.
در نهایت، سیزده‌بدر همچنان به عنوان یک جشن زیبا و پرمعنی در میان مردم ایران باقی مانده است.
این روز، هرچند که تغییرات زیادی به خود دیده است، اما هنوز هم می‌تواند فرصتی برای بازگشت به ریشه‌ها و تجدید پیوند با زمین و طبیعت باشد.
شاید تنها چیزی که در این روز از یاد برده‌ایم، همان ارتباط معنوی با طبیعت است که نیاکان ما با دقت و احترام برقرار می‌کردند.