حفاظت از عرصه‌های منابع طبیعی به جوامع محلی واگذار شود
یک مسئول دولتی با تاکید بر واگذاری مدیریت عرصه‌های منابع طبیعی به جوامع محلی، گفت: در حال حاضر سازوکارهای تعریف شده در این خصوص نمی‌تواند یک سیستم مشارکتی واقعی را پوشش دهد.
به گزارش خبرنگار مهر، عرصه‌های منابع طبیعی در حوزه فرسایش خاک، پدیده گرد و غبار، کانون‌های بحرانی و سایر معضلات زیست محیطی نیاز به توجه ویژه دارد.
در این راستا یونسکو مراکز مختلفی را در ارتباط با اهداف کلان در حوزه‌های مرتبط با محیط زیست و منابع طبیعی در کشورهای مختلف تعریف کرده و به مدیریت این موضوع می‌پردازد.
وحید جعفریان، معاون مرکز بین‌المللی مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز و منابع زیستی در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: این معاونت در سازمان منابع طبیعی یک مرکز وابسته به یونسکو است.
یونسکو مراکز مختلفی را در ارتباط با اهداف کلانش در حوزه‌های مرتبط با محیط زیست و منابع طبیعی تعریف کرده است.
وی عنوان کرد: مرکز بین‌المللی مدیریت جامعه حوزه آبخیز یکی از این مراکز بوده که به نوعی مرتبط با بحث مدیریت آب می‌شود و با توجه به این که سرزمین و نحوه مدیریت آن را در دستیابی به الگوهای پایدار مدیریت آب در نظر گرفته یک مرکز منحصر به فرد در سطح جهانی است.
معاون مرکز بین‌المللی مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز و منابع زیستی در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اظهار کرد: مسئولیت‌هایی را که این مرکز در حال حاضر عهده دار است از طریق فرهنگ سازی، آموزش، ظرفیت سازی و نقش آفرینی مؤثر برای مدیریت سرزمین در قالب مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز دنبال می‌کند.
وی گفت: این نگرش تاکید دارد، ما برای دستیابی به پایداری شرایط منابع طبیعی و محیط زیست خود نیازمند تبیین الگوهای جامع‌نگر هستیم؛ به نحوی که نهادهای اجرایی بتوانند اولویت‌های خودشان را با یکدیگر هماهنگ کنند و نظام بودجه‌ریزی بتواند این سیستم هماهنگ را پشتیبانی کند.
همچنین الگوهای مشارکتی جایگزین الگوهای صرفاً دولتی شده و دست‌اندرکاران مختلف به ویژه جوامع محلی و بهره‌برداران مستقیم عرصه‌های منابع طبیعی نه به عنوان مجریان و به عنوان ابزار کار بلکه به عنوان تصمیم گیران و نقش آفرینان کلیدی حضور داشته باشند.
جعفریان ادامه داد: این ادبیات نوینی نیست و در سازمان منابع طبیعی بیش از ۳۰ سال است که به شکل کلاسیک راجع‌به آن صحبت می‌شود؛ اما باید جست‌وجو کنیم که چالش‌های بنیادین عدم تحقق شکل‌گیری معنی‌دار الگوهای مشارکتی در بخش منابع طبیعی کجا است؟
در حال حاضر این موضوع را درک کرده‌ایم که راهی به جز تبیین الگوهای مشارکتی وجود ندارد.
اما ساز و کارهایی که تعریف می‌شود، نمی‌تواند یک سیستم مشارکتی واقعی را پوشش دهد.
وی یادآور شد: از همین رو، گاهی مشاهده می‌کنیم که مشارکت، جنبه‌های ابزاری دارد.
مرکز بین‌المللی مدیریت جامع حوزه آبخیز برای این اقدام تمام تجارب گذشته را پیش‌روی خود قرار داده و نگاه آسیب‌شناسانه را در خصوص این موضوع دنبال می‌کند.
این مسئول دولتی از تهیه و تدوین سندی تحت عنوان سند مشارکت و توان افزایی جوامع محلی خبر داد و گفت: خوشبختانه در ماه‌های پایانی سال گذشته، سندی تحت عنوان سند مشارکت و توان افزایی جوامع محلی توسط این مرکز تهیه شد که این سند برگرفته از تمامی درس آموخته‌ها و تجارب موفق گذشته کشور بوده است.
این کارشناس حوزه آبخیزداری و بیابان زدایی با بیان این که موضوع مشارکت ادبیات و قواعد متفاوتی دارد، بیان کرد: ما نمی‌توانیم با الگوهای صرفاً دولتی طرح‌های مشارکتی را تعریف کنیم و انتظار داشته باشیم که همه در آن رضایت‌مندانه نقش‌آفرین باشند و از منافع، عادلانه و به یک سهم بهره مند شوند.
این مسئول دولتی تاکید کرد: نظام‌های حکمرانی باید شفاف و عادلانه طرح‌های مشارکتی را در دسترس تمامی دست‌اندرکاران و جوامع محلی قرار دهند؛ ضمن این که باید منافع حاصل از اجرای طرح‌ها را نه فقط در سطح ملی بلکه در سطح محلی هم به درستی تعریف کرد تا آنها بتوانند در واقع معیشت و زندگی خودشان را که به طور مستقیم وابسته به این عرصه است، دنبال کنند.
این مسئول سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور درباره سرمایه گذاری مردمی و مشارکت همگانی با اشاره به تشکل‌های محلی، گفت: مدیران مربوطه باید بتوانند یک ارتباط مؤثری با تشکل‌ها و ساختارهای مرتبط با جوامع محلی داشته باشند.
فعال کردن تعاونی‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد و همچنین حساس کردن جامعه و مطالبه‌گر کردن آن در خصوص منابع طبیعی و آینده‌ای که برای فرزندانشان دنبال می‌شود، ضروری است.
جعفریان تصریح کرد: این موضوع‌ها بخشی از سرمایه‌های اجتماعی است که ما برای تحقق نظام مدیریت جامع و مشارکتی منابع طبیعی به آنها نیاز داریم و با ادبیاتی که شکل گرفته می‌توانیم همسو با ادبیات جهانی و برگرفته از ظرفیت‌های قابل توجه ملی، بومی و فرهنگی کشور، گذشته را جبران و سیستم‌های مدیریت مشارکتی را بهتر از گذشته فعال و اجرایی کرد.
معاون مرکز بین‌المللی مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز و منابع زیستی در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در ادامه افزود: نظام‌های مشارکتی در جهان، در حوزه مطالعه و ارزیابی عرصه‌ها تحول ایجاد کردند؛ به عنوان مثال، در بخش پژوهش‌ها، رویکردهای مطالعات مبتنی بر آینده پژوهی، جایگزین مطالعات صرفاً روشن کننده وضع موجود شده است؛ نگاهی که با مشارکت جمعی به تحلیل موضوعات می‌پردازند.
همچنین فرایند اجرا دیگر اینگونه نیست که یک دستگاه متولی، مسئولیت کار را بر عهده داشته باشد؛ مسئولیت کار باید از طریق اقدامات توانمندسازی به عهده جوامع محلی گذاشته شود.
جعفریان گفت: با این شیوه می‌توان حجم قابل توجهی از تعارضات را توسط خود مردم مدیریت کرد.
امروز چقدر از افراد از طریق همین پرونده‌های حقوقی در بخش مرتع و سایر حوزه‌ها با منابع طبیعی چالش دارند.
اگر ما بتوانیم از ظرفیت عظیم نظام عرفی کشور بهره‌برداری کنیم و بزرگان محلی را در این رابطه سهیم کنیم از پرونده‌های متعدد حقوقی در حوزه‌های قضائی کم می‌شود.
وی تاکید کرد: این واگذاری به جوامع محلی، باعث می‌شود نه فقط چالش‌های فعلی حل شوند، بلکه چنان ظرفیتی ایجاد گردد که چالش‌های آتی را هم به بهترین نحو مدیریت کنند.
این کارشناس منابع طبیعی در پایان گفت: مگر در طول هزاران سال قبل، پیش از اینکه سیستم‌های رسمی این مدیریت‌ها در جوامع وجود داشته باشد، جوامع محلی چگونه این عرصه‌های طبیعی را اداره می‌کردند.
ما باید به این ظرفیت‌ها، بیشتر اعتماد کنیم و قابلیت‌های تصمیم‌گیری را بر عهده مردم بگذاریم.