تبدیل قدیمی‌ترین گرمابه قاجاری قزوین به کارگاه ساخت ظروف شیشه ای
قزوین - حمام حاج میرحسن که در ساهای اخیر بازسازی و مرمت شده بود در اقدامی عجیب به کارگاه ساخت ظروف شیشه ای تبدیل شده و کوره ذوب شیشه در آن تعبیه شده است.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - مطهره میرزایی: ابنیه تاریخی اسناد و اعتباراتی هستند که از گذشته دور بجا مانده و بیانگر پیشینه و سبک تاریخی گذشته‌های دور هستند که برای نسل امروز به یادگار مانده و باید برای نسل‌های بعدی نیز باقی بماند.
اگرچه گذر زمان و کم‌توجهی به ابنیه تاریخی برخی از این بناها را از بین برده؛ اما این رسالت ماست که در هر جایگاهی نسبت به حفظ و صیانت از این فضا تلاش کنیم.
آنچه که امروز در قزوین به‌عنوان چالش مهم ابنیه تاریخی ذهن پژوهشگران و تاریخ دوستان را به خود درگیر کرده واگذاری و یا اجاره ابنیه است.
در سال‌های اخیر برخی از ابنیه تاریخی از جمله حمام حاج میرحسن، حمام بلور، آب‌انبار مسجد جامع، کلیسای کانتور و آرامگاه حمدالله مستوفی در اختیار کارگاه‌ها و فروش صنایع‌دستی قرار گرفته است که البته این امر از بعد اشتغال‌زایی امری موجه است؛ اما اینکه آیا وجود کارگاه‌ها به ابنیه تاریخی آسیب می‌زند یا نه چالش بزرگی است که پاسخی برای آن تعریف نشده است.
یکی از بناهای تاریخی استان قزوین که در محله‌ای قدیمی در راسته دیمج خیابان مولوی قرار گرفته حمام حاج میرحسن است.
این بنا که قدیمی ترین حمام قاجاری قزوین است در یک دهه اخیر از سوی میراث به شهرداری و از سوی شهرداری به دستگاه‌های مختلفی همچون جهاد دانشگاهی اجاره داده شده بود و در آن برخی اقدامات قابل‌قبول انجام می‌شد؛ اما پس از مدت‌ها از سوی شهرداری حمام به میراث‌فرهنگی عودت داده شده و میراث‌فرهنگی نیز در اقدامی قابل‌تأمل حمام تاریخی را به یک کارگاه ساخت ظروف شیشه‌ای اجاره داده است.
در این بین نحوه نگهداری از این اثر تاریخی برای دوستداران حوزه میراثی قزوین تبدیل به یک معما شده است.
تعبیه کوره ساخت ظروف شیشه‌ای در یک بنای تاریخی که با حرارت بالا کار می‌کند به عنوان یکی از دغدغه‌ها در رابطه با این بنا است.
این در حالی است که برخی ابنیه های تاریخی دیگر از جمله حمام مزبور و حمام بلور که تا مدتی در اختیار شهرداری بوده و فرایند مرمت را طی کرده‌اند و امروز در قالب کارگاه یا محوطه مخروبه در سطح شهر جای دارند و به گفته برخی محققین از سرقت نیز در امان نمانده‌اند.
قدمت حمام حاج میرحسن به دوره قاجار برمی‌گردد
محمدحسن سلیمانی کارشناس حوزه گردشگری و پژوهشگر تاریخ قزوین در خصوص حمام حاج میرحسن می‌گوید: یکی از آثار تاریخی برجای‌مانده در محله دیمج شهر قزوین، حمام «حاج میرحسن» است؛ حمامی که به نظر می‌رسد پیش از دوره قاجار توسط یکی از تجار قزوین به نام «حاج میرحسن» بنا شده و در سندی مربوط به سال ۱۲۱۵ هجری قمری (چهار سال پس از آغاز حکمرانی قاجاریان بر ایران) از بانی این حمام با عنوان «جنت‌مکان» یاد شده که بر همین اساس گمان می‌رود زمان تأسیس حمام حداقل به دوره زندیه یا افشاریه بازمی‌گردد گرچه این حمام تحت عنوان اثری قاجاری سال ۱۳۸۴ در فهرست ملی ایران به ثبت رسیده است.
وی ادامه می‌دهد: در کتیبه‌ای به خط نستعلیق که بر سنگ سیاهی حجاری شده بر فراز در ورودی حمام نصب شده، آمده است: «حمام پاک باصفا، زیبا بنای دلگشا، تعمیر شد این حمام، از همت حاجی‌بابا، ۱۳۷۰»، این اثر در سال ۱۳۲۹ خورشیدی توسط فردی به نام «حاجی‌بابا» مرمت شده و بررسی‌ها نشان می‌دهد حمام حاج میرحسن حداقل تا اوایل دهه هفتاد خورشیدی همچنان فعال بوده و میراث‌فرهنگی در دهه هشتاد، اقدام به تملک آن کرده است.
این کارشناس می‌گوید: حمام حاج میرحسن به مساحت حمام ۸۵۰ مترمربع که دارای تمام عناصر اصلی حمام‌های قدیمی ایرانی شامل هشتی ورودی، سربینه، میان در، گرمخانه، خزینه و چال حوض است، با مشارکت شهرداری مرمت و احیا شد و از دهه نود به این سو، کاربری‌های مختلفی داشته و هم اکنون به‌عنوان کارگاه تولید صنایع‌دستی شیشه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی اضافه می‌کند: بانی حمام (حاج میرحسن)، پسر میرهادی و نوه میرشاه طالقانی، از سادات محترم قزوین بوده که «میرشاه» هنگام تسخیر قزوین در اواخر دوره صفویه به دست افغان‌ها، به طالقان گریخت؛ بعدها فرزندان او به قزوین بازگشتند و حاج میرحسن در میان نوادگان میرشاه مقبول عامه شد و ریاست و بزرگی یافت.
بازماندگان حاج میرحسن پس از تشکیل اداره آمار و ثبت‌احوال، نام خانوادگی «امیرشاهی» را به سبب انتساب به میرشاه طالقانی برای خود برگزیدند.
وی تصریح می‌کند: در محله دیمج، علاوه بر حمام، چند اثر دیگر از جمله آب‌انبار، کاروان‌سرا و بازارچه نیز به نام «حاج میرحسن» شناخته می‌شدند که در جریان ساخت خیابان مولوی در دهه‌های بیست و سی خورشیدی، بخشی از این آثار تخریب شد و از میان رفت.
حمام بلور یادگار دوره صفوی است
سلیمانی در خصوص حمام بلور نیز می‌گوید: حمام بلور از بناهای نادر به‌جای‌مانده از دوره‌های صفویه و قاجاریه در قزوین است؛ بنایی که در محله آخوند قرار دارد و بانی و مؤسس آن به‌درستی مشخص نیست، آن‌چنان‌که علت نام‌گذاری آن نیز به‌درستی معلوم نشده، هر چند احتمال می‌رود به دلیل وجود چندین شیشه‌گرخانه (کارگاه‌های تولید بلور و شیشه) در محله آخوند، نام‌گذاری این حمام و مسجد جوار آن به این دلیل صورت گرفته باشد.
وی مطرح می‌کند: این حمام با مساحتی حدود ۱۲۰۰ متر مربع با توجه به فرم ساختار خاص و تزئینات بکار رفته خصوصاً نقاشی‌های موجود در سربینه و کشف سفال‌های مختلف در قسمت‌های مختلف آن، این احتمال را کارشناسان میراث‌فرهنگی سبب شده که متعلق به اواخر دوره صفویه باشد، گرچه به‌نظر می‌رسد که حمام بلور در دوره قاجاریه تکمیل و همچنین بازسازی شده است.
این کارشناس در پایان بیان می‌کند: حمام بلور تا اواخر دهه ۷۰ خورشیدی مشغول به کار بوده و سپس میراث‌فرهنگی اقدام به تملک بنا و ثبت آن در فهرست آثار ملی ایران کرده است.
این حمام در اواخر دهه هشتاد توسط شهرداری مرمت و احیا شد و مدتی به‌عنوان موزه سنگ مورد استفاده قرار گرفت، اما در چند سال اخیر عملاً رها شده و بخش‌هایی از آن در نتیجه این اتفاق دچار آسیب گردیده است.
بنا در سال‌های اخیر مرمت شده است
در سال‌های اخیر استفاده از این بنا با حواشی زیادی روبرو بوده و نگهداری از آن برای همگان سوال بوده اما علیرضا خزائلی که از کارشناسان و فعالان حوزه میراثی قزوین و همچنین مدیرکل پیشین میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان قزوین بوده در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: این بنا در سال‌های گذشته توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری قزوین مرمت و از کاربری حمام خارج شده است و در تزئینات آن از اندود گچ استفاده شده است.
وی از سویی عنوان می‌کند که کوره‌های اصلی خانه خلاق آبگینه در قسمت تونک حمام قرار گرفته و این به بنا آسیبی وارد نمی‌کند اما از سوی دیگر به وضوح بیان می‌کند در بخش کارگاهی این حمام و به واسطه استفاده از کوره با گرمای شدید مواد مذاب وجود دارد و امکان بازدید عمومی از این بخش ممکن نیست.
هرچند شاید آنچه خزائلی به آن اشاره کرده صحت داشته و کوره با مواد مذاب به این بنای تاریخی و سنتی قزوین آسیب چندانی نرساند اما سوال اینجاست بر اساس چه قاعده‌ای باید بنای تاریخی به یک کارگاه با این شکل از فعالیت تبدیل شود.
این در حالی است که بنا در سال‌های اخیر مرمت شده و به شکل قابل قبولی برای استفاده عمومی و بازدید همگان تبدیل شده بود اما حال به واسطه این تغییر کاربری حتی بخش‌هایی از آن نیز از دسترس همگان خارج شده است.
به نظر می‌رسد در دوره جدید مدیریت میراث توجه به تبدیل بناهای تاریخی به فضایی متناسب با شرایط بنا بیش از پیش مورد نیاز است.