توجیه وزارت بهداشت در شکست بزرگ‌ترین برنامه ملی سلامت
معاون بهداشت وزارت بهداشت، مدعی شده که برنامه «پزشکی خانواده» در کشور شکست نخورده، چون هنوز شروع نشده است. دقیقا سئوال همین است که چرا بعد از ۲۰ سال، هنوز شروع نشده است.
به گزارش خبرنگار مهر، برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع، یک برنامه موفق در کشورهایی است که آن را اجرایی کرده اند، به طوری که با رصد نظام‌های سلامت در دنیا؛ متوجه این واقعیت می‌شویم که هر کشوری که برنامه پزشکی خانواده را اجرا کرده است، توانسته در ارائه خدمات سلامت به مردمش، موفق عمل کند و هزینه‌ها را کاهش دهد.
پزشکی خانواده یک راهبرد جهانی است که برای برطرف کردن مشکلات حوزه سلامت تعریف شده است تا با تبدیل سیستم درمان نگر به یک نظام سلامت محور، به عدالت در سلامت منجر شود.
در واقع پزشکی خانواده، قصد دارد با حاکم کردن نظامی واحد، اقتصاد سلامت را اصلاح کند و از سردرگمی بیماران و دوباره کاری‌های پزشکی کم کند.
در برنامه پزشکی خانواده، سلامت نگری، محور فعالیت‌های پزشک تعریف شده و هدف کلی، حفظ و ارتقای سلامت جامعه و ارائه خدمات سلامتی فارغ از سن، جنس، نژاد، قومیت و…، است.
بر اساس همین الگو بود که ما هم تصمیم گرفتیم برنامه پزشکی خانواده را در کشورمان اجرایی کنیم.
به طوری که استارت برنامه از دهه ۸۰ خورده است، اما بعد از گذشت ۲۰ سال، هنوز در فاز آزمایشی برنامه قرار داریم.
در همین حال، روز گذشته و در اولین هفته سلامت، علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزارت بهداشت، مدعی شده که «بی‌انصافی است اگر بگوییم برنامه پزشک خانواده شکست خورده، چون اصلاً هنوز به طور واقعی اجرا نشده که بخواهیم درباره موفقیت یا ناکامی آن قضاوت کنیم.»
معاون بهداشت وزارت بهداشت، به نکته روشنی اشاره کرده است، و آن، اجرا نشدن برنامه پزشکی خانواده آن هم بعد از گذشت سال‌ها که این برنامه را در سیاست‌های وزارت بهداشت گنجانده ایم، اما هنوز نتوانسته ایم به طور واقعی آن را اجرا کنیم.
شروع یک برنامه سلامت محور
یش نویس برنامه «پزشک خانواده و نظام ارجاع» طی سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۳ در وزارت بهداشت تکامل یافت و نسخه نهایی آن توسط مرکز گسترش شبکه معاونت سلامت وقت با همکاری واحد کشوری اصلاح نظام سلامت وزارت بهداشت، پس از وقوع زلزله فاجعه بار بم، برای ساماندهی نظام سلامت شهرستان بم در سال ۱۳۸۳ عملیاتی شد و به عنوان پشتوانه علمی و اجرایی پیشنهادات بخش سلامت در لایحه برنامه چهارم توسعه ورود پیدا کرد.
در ماده ۹۰ قانون برنامه چهارم توسعه (۱۳۸۹-۱۳۸۴) تصریح شد «به منظور ارتقای عدالت توزیعی در دسترسی عادلانه مردم به خدمات بهداشتی و درمانی و درجهت کاهش سهم خانوارهای کم درآمد و آسیب پذیر از هزینه‌های بهداشتی و درمانی آنها، توزیع منابع و امکانات بهداشتی و درمانی باید به نحوی صورت گیرد که سهم مردم از هزینه‌های سلامت حداکثر از ۳۰ درصد افزایش نیابد و میزان خانوارهای آسیب پذیر از هزینه‌های غیرقابل تحمل سلامت به یک درصد کاهش یابد».
بر همین اساس، بند ب و ج ماده ۹۱ قانون برنامه چهارم توسعه، شورای عالی بیمه خدمات درمانی را مکلف می‌نماید تا پایان برنامه چهارم، تمهیدات لازم جهت استقرار بیمه سلامت با محوریت «پزشکی خانواده و نظام ارجاع» را فراهم نماید و به منظور تعمیم عدالت در بهره مندی از خدمات بهداشتی درمانی، خدمات بیمه پایه درمانی روستاییان و عشایر، معادل مناطق شهری تعریف و اجرا شود.
بر این اساس در بند الف تبصره ۱۴ قانون بودجه کشور، منابع مالی لازم پیش بینی و برنامه پزشک خانواده و بیمه روستایی از ابتدای سال ۱۳۸۴ در مناطق روستایی- عشایری و شهرهای کمتر از ۲۰ هزار نفر جمعیت برای دستیابی به پوشش همگانی سلامت اجرا می‌شود.
برنامه پزشک خانواده شهری در سال ۱۳۸۹، در ۳ استان سیستان و بلوچستان، خوزستان و چهارمحال و بختیاری بر پایه نسخه معروف به ۰۱ پایه گذاری شد، نتایج حاصل از این این طرح آزمایشی نیز رسماً منتشر نشد.
اجرای آزمایشی طرح پزشک امین سازمان تأمین اجتماعی در سال ۱۳۹۰ در گیلان شروع شد و توقف آن پس از ۴ ماه به خاطر موازی کاری با برنامه پزشک خانواده و مخالفت وزارت بهداشت بود.
نسخه ۰۲ دستور عمل برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع در مناطق شهری که با مشارکت وزارت بهداشت و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تهیه و پس از تصویب در شورای عالی سلامت و امنیت غذایی از سوی دولت در سال ۱۳۹۱ رونمایی شد.
اگرچه به طور رسمی استقرار نسخه ۰۲ در سه استان فارس، مازندران و سیستان و بلوچستان اعلام شد و مقدمات اجرای آن در دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران و شهید بهشتی هم فراهم شد لیکن در نهایت تنها دو استان فارس و مازندران، برای اجرای کامل آن پیشگام شدند.
با تغییر وزیر بهداشت در دی ماه ۱۳۹۱، نسخه ۰۲ مجدداً بازنگری شد و ۸ استان سیستان و بلوچستان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، خوزستان، یزد، قزوین و خراسان جنوبی برای اجرای برنامه، مد نظر قرار گرفتند که با پایان دولت دهم این موضوع عملیاتی نگردید.
پس از شروع به کار دولت یازدهم، بر اساس تعهدات رئیس جمهور و وزیر بهداشت در برنامه ارائه شده به مجلس شورای اسلامی مبنی برای اجرای راهبرد پزشک خانواده، ارزیابی برنامه پزشک خانواده روستایی و شهری در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفت.
حالا کجا ایستاده ایم
حالا و بعد از گذشته دو دهه از استارت برنامه‌ای به نام پزشکی خانواده و نظام ارجاع در کشور، می‌بینیم که هنوز در ابتدای راه ایستاده ایم و معاون بهداشت وزارت بهداشت دولت چهاردهم، به صراحت اعلام می‌کند که این برنامه هنوز شروع نشده است.
اگر نخواهیم عدم اجرای یک برنامه مهم و ملی در حوزه سلامت را «شکست» تفسیر کنیم، پس چه باید بگوییم.
چرا بعد از گذشته این همه سال و مصوباتی که در برنامه‌های توسعه‌ای کشور برای آن تعریف شده است، هنوز در ابتدای راهی هستیم که می‌دانیم اگر شروعش کرده بودیم، حالا وضع سلامت مردم این نبود که می‌بینیم.