آذربایجان غربی در معرض تنش آبی؛ لزوم مدیریت مصرف آب
ارومیه - کاهش ۴۱ درصدی بارش ها و بیش از ۲۰ درصدی ذخایر برف، آذربایجان غربی که روزگاری عنوان دومین استان پرآب کشور را یدک می کشید را در معرض تنش آبی قرار داده است.
خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها- سکینه اسمی: نزدیک دو دهه است با کاهش بارش نزولات آسمانی در کنار مصرف بی‌رویه ذخایر آبی در آذربایجان غربی شاهد بروز بحران کم‌آبی هستیم، بحرانی که این روزها از خط قرمز نیز عبور کرده است.
کاهش حجم ذخایر و ورودی سدها، کاهش ذخایر برفی، افزایش، فرسایش خاک و فرونشست دشت‌ها، تغییرات اقلیمی و رژیم بارش‌ها، از بین رفتن بخش زیادی از دریاچه ارومیه، تهدید برخی گونه‌های گیاهی، کاهش منابع و ذخایر آبی بخشی از تهدیدات و تبعات کم‌آبی در استانی است که روزگاری عنوان دومین استان پرآب کشور را یدک می‌کشید.
در حال حاضر دشت‌های ارومیه، خوی و سلماس از دشت‌های ممنوعه آذربایجان غربی به دلیل خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی در حالت فرونشست و تبدیل‌شدن به دشت ممنوعه بحرانی هستند، بسیاری از منابع آبی شهرهای استان به دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی شور شده‌اند و خطر بروز مشکلات زیست‌محیطی و کشاورزی و… در این خطه رو به افزایش است.
هم‌اکنون منابع آب‌های زیرزمینی در استان رو به کاهش بوده که این امر خطر کاهش آب شرب، از بین رفتن کشاورزی، افزایش وقوع زمین‌لرزه، فرونشست زمین و....
را در پی دارد، عواقبی که در صورت عدم مدیریت هرکدام به بحرانی غیرقابل مدیریت تبدیل خواهد شد.
هر چند آمارها به اندازه کافی گویای عمق فاجعه فرهنگ ناصحیح مصرف آب از سوی مردم و سوءمدیریت مسئولان در استفاده از منابع آبی به همراه آهنگ ناموزون توسعه است اما هنوز در عمل کسی این آمارها را یا قبول نداشته و یا جدی نمی‌گیرد.
مشخصات استان آذربایجان غربی محدوده‌های مطالعاتی، دشت‌ها و آبخوان‌ها
استان آذربایجان غربی یکی از ۳۱ استان ایران است، که در شمال غربی کشور واقع و مرکز آن شهر ارومیه است.
آذربایجان غربی با استان‌های کردستان و زنجان، از غرب با کشورهای عراق و ترکیه و از شرق با استان آذربایجان شرقی همجوار است.
مرتفع‌ترین و پست ترین نقاط آن به ترتیب دارای ارتفاع سه هزار و ۵۰۰ و ۷۰۰ متر از سطح دریای آزاد است، به علت شرایط آب و هوایی و موقعیت خاص جغرافیایی اکثر مناطق آن دارای اقلیم نیمه خشک و خشک سرد بوده و متوسط بارندگی دراز مدت سالیانه استان ۳۵۵.۵ میلیمتر است.
مقدار ذخایر برفی آذربایجان غربی در اسفند ماه سال آبی جاری ۳۷۹ میلیون متر مکعب بوده که نسبت به سال آبی قبل ۲۰.۷ درصد کاهش نسبت به دراز مدت ۵۱.۴ درصد کاهش نشان می‌دهد با توجه به قرار گرفتن استان در مسیر ورود توده‌های هوا به کشور از غرب و شمال غرب و وجود رشته کوه زاگرس در جنوب و جنوب غرب، ارتفاعات بلند واقع در غرب و آرارات در شمال بیشترین ریزش‌های جوی در این منطقه رخ داده و باعث به وجود آمدن رودخانه‌های پرآب شده است.
از رودخانه‌های مهم استان می‌توان به زرینه رود، سیمینه رود، مهاباد چای، گدار چای، باراندوز چای، شهر چای، روضه چای، نازلو چای و زولا چای از حوضه آبریز دریاچه ارومیه، رودخانه‌های قطور چای و زنگ مار از حوضه آبریز ارس و بالاخره به رودخانه زاب از حوضه آبریز رودخانه‌های مرزی غرب اشاره کرد.
این رودخانه‌ها منابع آب سطحی استان را تشکیل می‌دهند.
حوزه عملکرد شرکت آب منطقه‌ای استان آذربایجان غربی در چهار حوضه آبریز درجه ۲ شامل ارس، دریاچه ارومیه، رودخانه‌های مرزی غرب و مقدار جزئی در حوضه سفیدرود واقع است.
مشخصات ارتفاعی استان آذربایجان غربی و دشت‌ها
تقریباً تمام رودخانه‌های استان آذربایجان غربی از مناطق کوهستانی سرچشمه می‌گیرند که آب ناشی از ذوب برف یکی از منابع اصلی تأمین کننده جریان آنها است.
تمام مناطق غربی استان که مرزی و نیز جنوب شرق آن کوهستانی بوده و دارای ارتفاعات بالا) بیش از یک هزار و ۵۰۰ متر است.
بارش برف در ارتفاعات در روزهای بعد از بارش در صورت وزش باد و کولاک در دره‌ها به صورت یخچال ذخیره می‌شود و در طول فصل بهار و تاربستان به تدریج با افزایش دما ذوب شده و به صورت رواناب جریان می‌یابد.
مجموع بارندگی‌ها در آذربایجان غربی ۴۱.۵ درصد کاهش دارد
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی در خصوص آخرین وضعیت منابع آبی استان در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: مجموع بارندگی سال آبی جاری کل استان از مهر لغایت مورخ ۲۵ فروردین ماه ۱۴۰۴ برابر ۱۸۸ میلیمتر بوده که نسب به سال آبی گذشته ۴۱.۵ درصد کاهش و نسبت به متوسط دراز مدت مشابه ۲۶.۱ درصد کاهش داشته است.
مجید رستگاری با اشاره به کاهش ذخایر برفی استان در سال جاری نیز گفت: مقدار ذخایر برفی استان در اسفند ماه سال آبی جاری ۳۷۹ میلیون متر مکعب بوده که نسبت به سال آبی قبل ۲۰.۷ درصد کاهش نسبت به دراز مدت ۵۱.۴ درصد کاهش نشان می‌دهد.
وی با اشاره به ضرورت مدیریت مصرف آب در سال جاری به خصوص تابستان خاطرنشان کرد: با توجه به کاهش محسوس بارش‌های استان در سال آبی جاری میزان ورودی آب رودخانه‌ها در ورودی به دشت‌ها به میزان ۸۴۴.۵ میلیون مترمکعب با کاهش ۶۱.۱ درصدی نسبت به سال آبی گذشته ثبت شده است.
رستگاری ادامه داد: اگر چه با توجه به شرایط بارش‌ها و کاهش حجم مخازن سدها، تأمین پایدار آب شرب نقاط جمعیتی در اولویت شرکت آب منطقه‌ای در سال جاری در راستای عبور از شرایط تنش آبی و مقابله با پیامدهای ناشی از کمبود آب شرب و حفاظت و صیانت از منابع آب شرب است اما اطلاع رسانی دقیق با هدف آگاه سازی مردم به ویژه کشاورزان در خصوص بحث کم آبی بسیار حائز اهمیت است.
حجم آب ورودی به سدهای استان ۶۲ درصد کاهش دارد
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی با بیان اینکه روزهای سختی از نظر منابع آبی استان در پیش رو داریم گفت: با توجه به کاهش بارش‌ها در سال آبی جاری، حجم آب ورودی به مخازن سدهای مخزنی با کاهش ۶۲ درصدی نسبت به سال آبی گذشته مشاهده می‌شود.
رستگاری با تاکید بر ضرورت همکاری تمام دستگاه‌های اجرایی و نیز مردم در مدیریت مصرف منابع آبی عنوان کرد: حجم پرشدگی سدها نیز در مورخ ۲۴ فروردین ماه ۴۵ درصد بوده که با کاهش ۳۱ درصدی نسبت به سال آبی گذشته به ثبت رسید.
بر اساس آخرین آمار ثبت شده حجم آب موجود در سدهای مخزنی استان ۸۷۹ میلیون متر مکعب است.
وضعیت توسعه بهره برداری در ۲۶ آبخوان از ۳۲ آبخوان در سطح استان آذربایجان غربی به حالت ممنوعه است وی با اشاره به کاهش آب منابع زیرزمینی در استان نیز گفت: وضعیت توسعه بهره برداری در ۲۶ آبخوان از ۳۲ آبخوان در سطح استان به حالت ممنوعه است که این آمار به خوبی وضعیت نامناسب منابع آبی استان را نشان می‌دهد.
رستگاری اضافه کرد: بر اساس آماربرداری سراسری از موقعیت منابع و مصارف استان در سال آبی ۹۸ - ۱۳۹۷ تعداد چاه‌های مجاز بهره برداری در سطح استان ۳۵ هزار و ۵۷۴ حلقه، تعداد چشمه‌ها ۱۱ هزار و ۳ و تعداد قنات‌های استان ۸۸۰ عدد است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی با اشاره به نوسانات ماهانه سطح آب زیرزمینی و تغییرات حجم مخازن در آبخوان‌های آبرفتی استان گفت: کسری حجم تجمعی آبخوان‌های استان در مهر ماه ۱۴۰۲ به مقدار یک هزار و ۳۵۱ میلیون متر مکعب بوده که در مهر ماه ۱۴۰۳ ابتدای سال آبی جاری به یک هزار و ۲۴۲ میلیون متر مکعب کاهش یافت.
۷۰ درصد تأمین آب شرب شهروندان ارومیه از منابع سطحی تأمین می‌شود
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب آذربایجان‌غربی نیز در این زمینه گفت: آذربایجان‌غربی از نظر منابع آبی جزو استان‌های کم آب کشور به شمار می‌رود که با توجه به کاهش بارش‌ها طی سال‌های اخیر و افزایش میزان مصرف، مقدار آب‌های زیرزمینی و سطحی کاهش یافته است که این امر ایجاب می‌کند مصارف در بخش صنعت و کشاورزی به موازات میزان مصرف مشترکان خانگی کاهش یابد.
محمد اشرفی، با بیان اینکه برای بهره‌مندی از آب شرب پایدار نیازمند حفاظت از منابع آبی هستیم، افزود: کاهش ۳۲ درصدی منابع آبی استان طی سال آبی جاری زنگ خطر تنش آبی را برای سال‌های آتی به صدا درآورده است.
کاهش ۳۲ درصدی منابع آبی استان طی سال آبی جاری زنگ خطر تنش آبی را برای سال‌های آتی به صدا درآورده است مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب آذربایجان‌غربی با بیان اینکه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، شاهد کاهش ۳۷ درصدی منابع آبی هستیم گفت: باید در مصرف بهینه آب بیش از پیش دقت کنیم.
اشرفی با بیان اینکه به منظور قطع وابستگی به منابع زیرزمینی آب، تلاش شده آب شرب مشترکان در ارومیه از منابع سطحی تأمین شود، گفت: ۷۰ درصد تأمین آب شرب شهروندان ارومیه از منابع سطحی و مابقی از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود.
آذربایجان غربی با طبیعت بکر و کوهستانی خود، همواره به عنوان یکی از مناطق پرآب و دومین استان پرآب ایران شناخته می‌شود، اما متأسفانه، در سال‌های اخیر، این استان نیز مانند بسیاری از نقاط دیگر کشور، با پدیده خشکسالی و کاهش بارندگی مواجه شده است.
هر چقدر کمبود و بحران کاهش منابع آبی به مراحل هشدار و تنش رسیده است اما تاکنون هیچ تأثیری در تغییر الگوی مصرف نداشته و مردم بی توجه به این آمارها و گزارش‌ها به مصرف بی رویه آب ادامه می‌دهند.
حال این سوال در ذهن‌ها طنین انداز می‌شود که چه زمانی این آمارها و هشدارها نتیجه بخش بوده و شاهد گام‌های اساسی در بخش مدیریت و مصرف صحیح منابع آبی در بخش‌های مختلف از جمله شرب و کشاورزی خواهیم بود؟
سوالی که جواب آن را باید در برنامه ریزی های مسئولان و احساس مسئولیت و تعامل مردم جستجو کرد.