برای رهایی از تبعات منفی،باید فقه را با نگاه به پیامد اجتماعی تولیدکرد

به گزارش خبرگزاری مهر، آیت‌الله احمد مبلغی؛ عضو مجلس خبرگان رهبری و استاد درس خارج حوزه علمیه، در نشست علمی «مدیریت ریسک در منظومه حکمرانی اسلامی از منظر قرآن» با بیان اینکه پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی [وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم] باید پیشتازی مباحث قرآنی را در جهان و سطوح بین‌المللی عهده‌دار شود زیرا سابقه خوبی دارد و سبقت و قدمت این پژوهشکده خاص خود این مرکز است، گفت: ظرفیت خدادادی دفتر تبلیغات اسلامی در این مرکز تراکم یافته است و باید فراتر از کلیشه و گفت و شنود معمولی کاری اساسی‌تر در مورد قرآن انجام شود و ارتباطات وسیع‌تری با مراکز قرآنی جهان گرفته شود و باید از کلیشه‌هایی که بارها تکرار شده است خودداری کنیم.
طوفان فکری اندیشه‌ای مخاطب را شناسایی و براساس مذاق او گفت‌وگو کنیم
وی افزود: الان حوزه‌های ما گرفتار آفت تکرار شده و خوب است دقیق‌تر و خلاقانه‌تر پیش برویم و بدانیم حساب قرآن از همه دانش‌های دیگر جداست؛ ما باید با طوفان فکری و اندیشه‌ای، مخاطبان و نیازهای آنان را شناسایی کنیم و بر اساس مذاق و نیاز آنان به گفت‌وگو بپردازیم.
همه خوف من این است که مراکز حوزوی گرفتار کلیشه و عادت شوند که خیلی خطرناک است.
باید اتاق فکری تشکیل شود و از افراد مختلف بخواهیم اندیشه خود را منتقل کنند.
عضو مجلس خبرگان رهبری اضافه کرد: در روایت داریم هر وقت تاریکی‌ها یعنی امواج شبهات، سردرگمی‌ها و حیله‌ها مانند قطعه‌های شب تاریک سراغ شما آمد برای رهایی از آن به قرآن پناه ببرید؛ با ابزاری که الان در مطالعات قرآنی داریم این راه در شب مظلم باز نمی‌شود؛ البته الان کمتر سراغ قرآن می‌رویم و حتی اگر هم برویم نقص از ماست نه قرآن و کاستی ما هم در روش است.
حوزه باید انقلابی در توجه به قرآن ایجاد کند
استاد درس خارج حوزه علمیه بیان کرد: اگر قرار است تلاش قرآنی ما تکرار روش گذشته باشد شرح لغات و کلمات است در حالی که قرآن بنا نیست شرح کلمات باشد بلکه نشانه و آیات خداست تا جامعه حیلت‌زده، خدا را ببیند؛ در روایت هم داریم که خدا در قرآن تجلی دارد ولی ما وقتی قرآن می‌خوانیم این تجلی بروز ندارد چون آیه را به شرح کلمات تنزل داده‌ایم.
وی با تاکید بر اینکه اساساً باید قم و حوزه انقلابی در توجه به قرآن داشته باشد، افزود: ما هنوز بعد از انقلاب خودمان را جمع و جور نکرده‌ایم تا شأن توجه به قرآن را رعایت کنیم.
روش با وضع فعلی به نقطه‌ای رسیده است که سنگین‌پا شده و توانایی حرکت ندارد؛ البته تفاسیر کنونی باید باشد و گام اول را برداشته‌ایم ولی کافی نیست.
من اخیراً بر همین آیه به معنای نشانه‌بودن تمرکز دارم که ما چگونه از قرآن باید نشانه‌ها را دریافت کنیم؟
وی ادامه داد: یک نظریه آن است که آیات در قالب سیاق معنا می‌یابد؛ قرآن متضمن چنین سیاقی است؛ گاهی این سیاق علی التوالی و پشت سر هم است ولی یک سیاق، سیاق مادر است و اگر سیاق مادر کشف شد در دل هر سیاقی آیات نهفته است و این روش به ما الهاماتی می‌دهد.
سیاق دیگر هم علی التوارد است یعنی یک سیاق را در نظر می‌گیریم و سیاق‌های دیگر بر آن ورود می‌کند و وارد می‌شود.
بنده سوره حضرت یوسف (ع) را بر این اساس دنبال کردم و معتقدم سیاق برای ما خلق مفهوم جدید می‌کند و مطالب جدید را هم به استخدام گرفته و بر روی آن مطالب می‌گذارد.
اهمیت سیاق در تفسیر
وی با بیان اینکه شهید مطهری هم اشاره به مسئله سیاق فرموده است چون ذهن دقیق و نظام‌مند و جوالی داشت، تصریح کرد: ما باید دنبال آیه باشیم کما اینکه قرآن هم دائماً بر آیات تاکید دارد؛ در درون هر جمله قرآنی، سیاق‌هایی وجود دارد که درون آن آیات نهفته است و این آیات بر اساس قواعد کشف می‌شوند و برای شناسایی آن باید قاعده داشته باشیم و با همجواری می‌توان اندیشه‌ها را کشف کنیم.
استاد حوزه علمیه اظهار کرد: بنده یک آیه کوچک را چند بار تفسیر کردم و از آن اصالت الجمال را به دست آوردم و چون وجدانی و اطمینان‌بخش است کسی نمی‌تواند منکر آن شود؛ بحث بر این است که اسلام بر یک چارچوبی در زینت و جمال تاکید دارد و طوری نیست که بخواهد آن را کامل زیر سوال ببرد و از طرفی آن را رها هم نکرده است.
وی با بیان اینکه ریسک اساساً مفهومی است که با خطر عجین شده است، افزود: با این تفاوت که خطر یک امر موجود در خارج است چه بفهمیم و چه نفهمیم، لذا از تعبیر ریسک کردن استفاده می‌کنیم.
گویی ریسک به اقدام و نیت و تفکر و انگیزه شخص در حین اقدام مرتبط است.
مدیریت ریسک می‌گوید طوری رفتار کنید که خطر، وجه غالب کاری که انجام می‌دهید نشود.
عضو خبرگان رهبری با بیان اینکه زمانه کنونی طوری است که دو وجهی بودن خطر و نفع، فراوان شده است، گفت: الان وقتی یک تصمیم برای اقتصاد گرفته می‌شود در عرصه اجتماعی و فرهنگی و حتی دینداری مردم اثرگذار است بنابراین لحظه به لحظه باید در حکمرانی اسلامی، مدیریت ریسک وجود داشته باشد لذا مدیریت ریسک جز مباحث علمی، ضروری و فوری و آنی است و باید ملهم از قرآن کریم باشد و خود حوزه هم مدیریت ریسک داشته باشد زیرا نمی‌توانیم هر طور خواستیم عمل کنیم.
استاد درس خارج حوزه علمیه با بیان اینکه بر اساس قرآن هم حتی خمر و میسر سراسر ضرر نیست و نفعی هم دارد ولی منفعت باید فدای مضار شود، افزود: در آیات مرتبط با خمر و میسر قرآن از تعبیر اثم استفاده شده است و اثم با ذنب تفاوت دارد زیرا اثم ناظر به گناهانی است که پیامد اجتماعی دارد ولی ذنب ناظر به گناهی بین انسان و خداست.
تاکید بر فقه‌پیامدی
وی با بیان اینکه فقه باید پیامدی باشد، تاکید کرد: فقها در حوزه اگر بخواهند بر اساس منطق اهل بیت (ع) حرکت کنند باید فقه را با نگاه به پیامدهای اجتماعی تولید کنند زیرا در غیر این صورت می‌تواند تبعات منفی زیادی داشته باشد.
آیت‌الله مبلغی با تاکید بر اینکه مجریان در هر نهادی از نهادهای کشور باید مدیریت ریسک داشته باشند به یکسری قواعد قرآنی برای مدیریت ریسک اشاره کرد و گفت: اولین قاعده، سنجش و ارزیابی دقیق از احتمال وقوع خطر و ریسک و میزان پیامدهای آن است؛ در قرآن در ماجرای حضرت یوسف (ع)، این قاعده بروز و ظهور دارد زیرا حضرت یوسف (ع) در حالی که یک زندانی بود ناگهان توانست به مقام بالای عزیزی مصر برسد و این نشان می‌دهد یک منطق و متانت و استدلال بزرگی وجود داشته که پادشاه مصر اقناع شده است.
وی با اشاره به قاعده توزیع ریسک و کاهش خسارت، گفت: اگر خطر در یک نقطه تجمیع شود ممکن است جامعه را متلاشی کند بنابراین باید خطر را از نقطه کانونی برداریم و آن را توزیع کنیم تا برّندگی و کشندگی آن گرفته شود.
حضرت یوسف (ع) این قاعده را به کار گرفت و فرمود الان خوب کار کنید و زراعت کنید و اندکی از گندم‌ها را بخورید تا در دوره قحطی کمر شما شکسته نشود.
عضو مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: قاعده دیگر، برنامه‌ریزی احتیاطی است یعنی باید برای آینده برنامه داشته باشیم و احتمالات در نظر گرفته شود؛ همه کشورها ارتش دارند و بودجه زیادی هم صرف می‌کنند در حالی که در خیلی از کشورها ارتش عمدتاً بیکار است ولی باید باشند زیرا خطر یکبار رخ می‌دهد؛ قرآن کریم هم با تعبیر «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ» از این قاعده یاد می‌کند و البته همین قوه خودش به خودی خود بازدارندگی دارد.
استاد درس خارج حوزه با بیان اینکه پرهیز از رفتارهای منتهی به خطر غیراخلاقی از دیگر قواعد مدیریت ریسک در قرآن کریم است، افزود: در مورد زنا فرموده است به آن نزدیک نشوید؛ یعنی زنا که به شدت مورد نهی قرآن است ولی حتی فرموده است به آن نزدیک هم نشوید زیرا نزدیکی به این گناه ریسک وقوع را بالا می‌برد و انسان باید طوری مدیریت کند که کمترین مواجهه را با گناه داشته باشد.
مشورت نفی فرماندهی واحد نیست
آیت‌الله مبلغی با بیان اینکه اصل دیگر، رجوع به اجتماع و مشورت است و قرآن بر آن تاکید زیادی دارد، گفت: مشورت به معنای نفی وحدت فرماندهی نیست ولی مشاور باید همراه و وفادار به وحدت فرماندهی باشد؛ ابن عباس که خود را جز عقلای قوم می‌دید به حضرت مشورت داد، حضرت حرف او را شنیدند ولی طبق نظر خودشان عمل کردند که به او برخورد و حضرت به عبدالله بن عباس در مورد رأیی که داده بود و موافق نظرش نبود، فرمود: بر تو است که رأی خود را با من در میان نهی.
من در آن می نگرم، اگر نپذیرفتم، باید تو از رأی من اطاعت کنی.
یعنی مشورت دادن به من حق توست ولی اگر تصمیمی گرفته شد باید همه اطاعت کنند؛ امروز هم مقام معظم رهبری بر وحدت کلمه تاکید فراوانی دارند.
پس مشورت آری ولی نفی فرماندهی و نفی وحدت کلمه خیر.