همایش «اردبیل دوره قاجار به روایت تصویر» برگزار شد
نخستین همایش «اردبیل دوره قاجار به روایت تصویر» در سالن همایش مرکز آموزش عالی فرهنگ و هنر اردبیل و موزه تاریخ علوم اردبیل دانشگاه محقق اردبیلی برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل, نخستین همایش اردبیل دوره قاجار به روایت تصویر در سالن همایش مرکز آموزش عالی فرهنگ و هنر اردبیل و موزه تاریخ علوم اردبیل دانشگاه محقق اردبیلی با حمایت و همکاری کمیته ملی موزه‌های ایران، کاخ گلستان تهران، سازمان اسناد ملی مرکز اردبیل، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل، انجمن علمی تاریخ دانشگاه محقق اردبیلی، مؤسسه بنیاد دایره المعارف استان اردبیل، موزه عمارت شهرداری اردبیل، فصلنامه سراسری نقوش حیات، موسسه فرهنگی هنری ققنوس اقلیم حکمت، موسسه ارمغان علم و خرد ساوالان اردبیل، میرا دیزاین و فصلنامه کنکاش مدیریت و حسابداری برگزار شد.
کیومرث سفیدی، عضو هیئت علمی دانشگاه محقق اردبیلی و سرپرست دانشگاه جامع علمی کاربردی استان اردبیل، در برگزاری «نخستین همایش اردبیل دوره قاجار به روایت تصویر» گفت: عکس‌های تاریخی دوره قاجار اردبیل و نواحی آن بسیار ارزشمند هستند و به عنوان اسناد دوره قاجار، گنجینه‌ای از مستندات تاریخی، هویت شناختی و تاریخ عکس و عکاسی اردبیل دوره قاجار محسوب می‌شود.
وی افزود: اگر زمینه استفاده از ظرفیت آرشیو عکس‌های تاریخی اردبیل برای پژوهشگران، هنرمندان و تهیه‌کنندگان فیلم و نویسندگان و جامعه‌شناسان فراهم گردد، در شکل‌گیری نشست‌های تخصصی و گفتمان‌های علمی و پژوهشی مؤثر واقع خواهد شد.
سفیدی، گفت: عکاسان دوران تاریخی را ثبت می‌کنند و باعث تفسیر عکس‌ها می‌شوند و دیدگاه و نظر خود را در عکس‌ها نشان می‌دهند.
بنابراین تأثیر یک عکس می‌تواند رویدادی را از یک سناریوی مهمی برای ما رقم بزند و با نگاه هنرمندانه عکاسی، دوره‌های تاریخی را نشان دهد.
عباداله حیدری، رئیس مرکز آموزش عالی علمی کاربردی فرهنگ و هنر اردبیل، در این همایش، گفت: برگزاری نخستین همایش اردبیل دوره قاجار به روایت تصویر به ارتقای کمی و کیفی شناساندن عکس‌ها و شکل‌گیری تاریخ عکس و عکاسی اردبیل کمک می‌کند تا نسل جدید از عکس‌های تاریخی اردبیل شناخت داشته باشند.
حیدری گفت: آموزش‌های علمی و کاربردی به صورت تئوری و عملی در آموزش‌های دانشگاهی جامع علمی کاربردی اهمیت دارد و امروزه رویکرد دانشگاه‌های جدید در همین راستا است.
وی افزود: فعالیت مرکز آموزش عالی فرهنگ و هنر اردبیل که از قدیمی‌ترین مرکز علمی کاربردی استان اردبیل است، دارای رشته‌های مختلف فرهنگی و هنری است که بیش از 90 درصد از فارغ‌التحصیلان رشته‌های فرهنگی و هنری آن جذب بازار کار شده‌اند و برای خودشان شغل پایدار ایجاد کرده‌اند.
شاپور نظری، مدرس دانشگاه و دبیر علمی نخستین همایش اردبیل دوره قاجار به روایت تصویر، گفت: ناصرالدین شاه قاجار از آغازین سال‌های سلطنتش توجه ویژه‌ای به جایگاه عکس و کارکرد هنر عکاسی داشت که تأثیر آن، موجب عکسبرداری از نواحی مختلف ایران از جمله اردبیل شد.
با توجه به گنجینه عکس و منابع غنی از تاریخ‌نگاری عکاسی اردبیل در دوران قاجار، علیخان والی، به لحاظ اینکه حاکم اردبیل و مشکین بوده، بیشتر نگاه او از زاویه دید دریچه دوربین، نشان دادن اطرافیان و پرتره دولتمردان سیاسی نظامی و خوانین و بیگ‌ها و ابنیه تاریخی مربوط به نارین قلعه و شیخ صفی‌الدین اردبیلی بوده است.
عکاس اردبیلی، افزود: این همایش با هدف ارائه تاریخ عکاسی اردبیل در دوران قاجار، با روش توصیفی تحلیلی براساس داده‌های تصویری، به پرسش‌ها پاسخ می‌دهد که کدام عکاسان در دوران قاجار از اردبیل عکاسی کرده و خوانش عکس‌های تاریخی با شناسایی شاخصه‌های کلیت عکاسی چه نسبتی با آیتم جریان‌شناسی، نظام نشانه‌شناسی، دیپلماسی فرهنگی اردبیل با روسیه تزاری، کلاسه‌بندی هویتی، مضمون‌پردازی، انتقال پیام، ترکیب‌بندی عناصر، فضای دکوراسیون، پلان‌شناسی، تیپولوژی شخصیت‌های تاریخی اردبیل و نواحی آن، تبارشناسی خانواده‌های اردبیل و نواحی آن و غیره داشته است.
نظری با اشاره به جایگاه عکاسی اردبیل در دوره قاجار، گفت: بررسی علمی و تخصصی عکس‌های موجود در خصوص تحولات فرهنگی پوشش اردبیل و نواحی آن در اواخر دوره ناصرالدین شاه با استناد به عکس‌های تاریخی علیخان والی، عکاس و حاکم اردبیل و عکس‌های سایر عکاسان در دوره مظفرالدین شاه قاجار نشان می‌دهد که در این دوره‌ها تغییرات انجام گرفته و نگاه نوگرایانه در اردبیل آغاز شده است و منجر به همزیستی سنت‌گرایی با پدیده مدرنیته گردیده است.
وی با اشاره به جریان‌شناسی عکس و عکاسی اردبیل دوره قاجار بیان کرد: عناصر موجود در عکس‌های تاریخی اردبیل از دوره ناصرالدین شاه تا انقراض حکومت قاجار، نشانه‌هایی وجود دارند که از گفتمان سیاسی و اجتماعی، فرهنگی و جریان‌سازی روایت می‌کنند.
عکس‌ها حاوی پیام، مفهوم و معانی هستند.
نقش عکس و عکاسی در جریان‌شناسی وقایع و رویدادهای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و شخصیت‌های دوره مشروطیت اردبیل غیرقابل انکار است.
جریاناتی وجود داشته که مستندنگاری آن با عکس‌های تاریخی، هویت اردبیل دوره قاجار را زنده نگه می‌دارد.
در هویت بصری عکس‌های اردبیل دوره قاجار با جریاناتی مواجه هستیم که جریان مشروطیت اردبیل با ساختار هویتی تصاویر آن دوره آمیخته شده است.
با بررسی عکس‌های مستند اردبیل از دوره مظفرالدین شاه تا احمد شاه قاجار با شخصیت‌ها و خانواده‌هایی مواجه هستیم که در شکل‌گیری جریان مشروطیت و سایر جریانات تاریخی اردبیل دوره قاجار مؤثر بوده و نقش‌آفرینی کرده‌اند.
مدرس دانشگاه، گفت: نقش تاریخی عکس در تکوین هویت اردبیل دوره قاجار بر کسی پوشیده نیست.
با استفاده از روش تحلیلی، تفسیری و توصیفی، عکس‌ها با جریان مربوط به شکل‌گیری گفتمان پیشا مشروطیت اردبیل با محوریت گفتمان هژمونیک عکس‌های سیاسی علی خان والی برخورد می‌کنیم که در بستری از تحولات اساسی در گفتمان اجتماعی آن دوره ظهور کرده است.
این نشانه‌ها درون سنت تصویری این عصر قابل شناسایی است و حول محور عکس‌های علی خان والی در اردبیل، دو فضای گفتمانی قابل تشخیص است: عصر ناصرالدین شاه و شکل‌گیری تصاویر این دوره و عصر مظفرالدین شاه قاجار و شاخص تغییرات تکوینی عکس‌ها.
وی افزود: تصاویر علیخان والی از اردبیل به لحاظ گونه‌های گفتمانی هویت تاریخی، متشکل از گفتمان‌های سیاسی و گزارش عکس‌های خبری بوده است که در ترکیب‌بندی آنها، نگاه و نظم گفتمانی یک‌سویه حاکم قرار گرفته است.
درون ساختار گفتمانی آن از طریق روابط متمایز با موقعیت‌های سوژه‌های دیگر، هویت یافته است و از وجوه مهم فرآیندهای اجتماعی و سیاسی برخوردار است.
پارادایم گفتمان سیاسی و اجتماعی علیخان والی در اردبیل در موقعیت حاکم، ایجاد نظم جدید آمرانه است که در فضای سیاسی و اجتماعی آن فردیت مردم عادی به‌ویژه اصناف در گفتمان به‌رسمیت شناخته نمی‌شود.
دلیلش این است که نگاه دولتمردان سیاسی و نظامی اردبیل دوره قاجار با محوریت حاکم، پرداختن به چهره مردم که رعیت و افراد عادی جامعه تلقی می‌شدند، تابع هژمونی خاصی از گفتمان حاکم وقت اردبیل بوده که منجر به دیده نشدن آحاد مردم در عکس‌ها شده و ثبت تصاویر شهروندان عادی توسط علیخان والی به بوته فراموشی سپرده شده است.
نظری با اشاره به مراوده اردبیل با روسیه تزاری در خصوص دیپلماسی فرهنگی و سیاسی عکس اردبیل دوره قاجار، گفت: تشخیص و بررسی رویکرد روابط ایران با روسیه تزاری در دوره قاجار نشان می‌دهد، عناصر تأثیرگذار در شکل‌گیری دیپلماسی فرهنگی اردبیل با روسیه تزاری، دارای مفاهیم کلاسه‌بندی هویتی است که نیاز به واکاوی و بررسی تحلیلی دارد.
بنابراین کنکاش در تغییر ذهنیت گفتمان دیپلماسی عکس‌محور، مستلزم بازسازی مبانی فکری دو سویه از طرف روسی‌ها و اردبیلی‌ها با محوریت گفتمان فرهنگی است که ناشی از نمایش پراگماتیسم سیاسی بوده است.
بخشی از آن همراه با تشابه سنت‌ها، آیین‌های فرهنگی بین‌المللی و باورهای اجتماعی مردم در روسیه تزاری و قاجار بوده است.
پرداخت بیشتر به این موضوع، توجه به وضعیت آذربایجانی‌ها و اهالی قفقاز در این دوره بخشی از تاریخ دوره قاجار است که از نظر ساخت‌گرایی دیپلماسی فرهنگی اردبیل با روسیه تزاری مواجه هستیم.
از سال 1288 خورشیدی قریب به 10 سال در گفتمان عکس با صاحبان قدرت و قزاقان روسی قرار گرفته‌ایم که مربوط به عکس‌های مشترک دولتمردان سیاسی و نظامی اردبیل با قوای نظامی و قزاقان روسیه تزاری مستقر در اردبیل است که بیش از سه هزار نفر قزاق روسی در نارین قلعه، سالاریه و کنسولگری روسیه تزاری در اردبیل و جاهای دیگر از سال 1909 تا 1918 م حضور داشته‌اند.
سیدرضا خامسی، کارشناس عکاسی ارشد پژوهش هنر و مدرس دانشگاه نیز در این همایش عنوان کرد: تاریخ عکاسی خبری اردبیل در اواخر دوره ناصرالدین شاه مربوط به عکس‌های ثبت شده توسط علیخان والی، عکاس و حاکم اردبیل است و امروزه برای محققین و پژوهشگران تاریخ عکس و عکاسی اردبیل دوره قاجار، گنجینه و اسناد مطالعاتی و پژوهشی محسوب می‌شود.
وی افزود: عکاسان زیادی از اردبیل در دوره قاجار عکسبرداری کرده‌اند که بعد از علیخان والی، شخصی به نام چالیک و احمدزاده اردبیلی بوده است.
کارشناس عکاسی ارشد پژوهش هنر و مدرس دانشگاه، گفت: برگزاری نشست‌های تخصصی علمی و پژوهشی عکس‌های تاریخی اردبیل و استفاده از منابع و تجارب عکاسان و نویسندگان و مدرسین دانشگاهی در این نشست‌ها و گردهمایی‌های علمی پژوهشی به نسل جوان کمک می‌کند تا در شناخت عکس‌های تاریخی اردبیل دوره قاجار نگاه علمی داشته باشند.
اصغر تقی‌زاده شکیبا، مدیرمسئول بنیاد دایره المعارف و مرکز اسناد استان اردبیل، در همایش گفت: عکس‌های قدیمی به عنوان اسناد تاریخی، هویت اردبیل را تشکیل می‌دهند و فهم نقش اسناد و عکس در هویت‌شناسی بسیار مهم است.
وی افزود: عکس و اسناد تاریخی اردبیل برای ایجاد پیوند معنوی میان نسل‌ها، تقویت اعتماد به نفس فرهنگی، مقاومت در برابر تهاجم فرهنگی و حفظ هویت مهم است و صیانت از آنها با آرشیو سازی علمی و تخصصی و نگهداری ضروری است.
مدیرمسئول بنیاد دایره المعارف و مرکز اسناد استان اردبیل گفت: تاریخ را کسانی می‌نویسند که اسناد و عکس در دست دارند و آینده را کسانی می‌سازند که گذشته را به درستی فهمیده‌اند.
اسناد و عکس‌های تاریخی فقط گذشته را رویت نمی‌کنند، بلکه آینده را هم شکل می‌دهند.
مطالعه و پژوهش آنها وظیفه ملی و تمدنی است.
محمد انوار، رئیس موزه تاریخ علوم اردبیل دانشگاه محقق اردبیلی، در این همایش با اشاره به آرشیوهای موجود و مشهور در دنیا که دارای عکس و اسناد از اردبیل قدیم به صورت اعلام شده و رسمی هستند، گفت: استفاده علمی و تخصصی از منابع عکس و اسناد، آرشیو دانشگاه هاروارد، کاخ موزه گلستان، مرکز اسناد ملی ایران، بنیاد ایران‌شناسی، مرکز اسناد وزارت امور خارجه و همچنین نهادهای دولتی و آرشیوهای خصوصی و مجموعه‌داران به چالش‌های موجود در شناسایی و دسترسی به عکس‌ها و اسناد تاریخی اردبیل کمک می‌کند.
وی گفت: از بین رفتن برخی آرشیوها، مخفی شدن برخی دیگر، دلایل تاریخی و اجتماعی، فقدان دسترسی و فهرست‌نویسی بسیاری از آرشیوها و پراکندگی آنها، مهمترین چالش و دغدغه پژوهشگران و محققین عکس و اسناد تاریخی اردبیل است.
رئیس موزه تاریخ علوم اردبیل دانشگاه محقق اردبیلی افزود: استاندارد در آرشیوسازی‌های جدید عکس و اسناد اردبیل با ایجاد ساختارهای اصولی و علمی، نیازمند گسترش همکاری‌های علمی و پژوهشی در سطوح ملی و بین‌المللی بین مراکز دانشگاهی، تاریخی و اسنادی اردبیل با مراکز مشابه است تا دسترسی به عکس‌های تاریخی فراهم گردد و این کار نیازمند به‌روزرسانی می‌باشد تا استفاده از دستاورد سازوکارهای علمی، تکنولوژی و پلتفرم و نرم‌افزار هوش مصنوعی انجام گیرد.
وی افزود: در زمان حکومت ناصرالدین شاه، جریان مدرنیته شدت گرفت و سیاست مدرن‌سازی ایران و حرکت‌های تجددخواهی و مدرنیته که از زمان عباس میرزا آغاز شده بود، گسترش پیدا کرد و همسو با دستاورد آن، ساختار سنتی جامعه اردبیل نیز دچار چالش شد و تغییراتی ایجاد گردید، به طوری که یافته‌های علمی پژوهشی در خصوص عکس‌های اردبیل دوران قاجار پارامترهای تحول فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را در عکس‌ها نشان می‌دهد.
نظری با اشاره به عکس‌های اردبیل دوره قاجار گفت: عکس‌های اردبیل دوره قاجار که توسط عکاسان ایرانی و روسی از جمله علیخان والی، میناس آوانسیان، چالیک، میرزاآحمد اردبیلی، سعیدی اردبیلی و سایر عکاسان گرفته شده است، از لحاظ سبک‌شناسی تاریخ عکاسی اردبیل شامل عکاسی در فضای باز، آتلیه و گزارش‌های تصویری خبری، مستند اجتماعی، عکس‌های دسته‌جمعی، خانوادگی و غیره بوده است.
رئیس موزه تاریخ علوم اردبیل دانشگاه محقق اردبیلی، افزود: بررسی تاریخ هنر و صنعت عکاسی اردبیل دوره قاجار بر اساس اسناد و مدارک و عکس‌های موجود نشان می‌دهد که علیخان والی، حاکم اردبیل مشکین در سال 1308 قمری در دوره قاجار، عکس‌های بسیار ارزشمندی از ابعاد مختلف سیاسی و اجتماعی، پرتره‌نگاری مردم، موقعیت جغرافیایی، فرهنگ و موقعیت سیاسی اردبیل با روسیه تزاری و غیره بر جای گذاشته است.
مدرس دانشگاه و عکاس پیشکسوت گفت: مفاهیم بصری، تفسیر و تحلیل عکس‌های اردبیل عصر قاجار، واقعیت‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و غیره را به صورت عینی و ضمنی نمایش می‌دهد.
تحلیل و تبیین عکس‌های اردبیل از دوره ناصرالدین شاه قاجار نشان‌دهنده اختصاص پدیده عکاسی به قشر سیاسی، نظامی و دولتمردان اشراف و تجار و بازرگانان بوده است.
چهره برخی از شخصیت‌های اردبیلی و دولتمردان مستقر در نارین قلعه اردبیل در سال 1272 خورشیدی و سال‌های بعد از آن می‌باشد.
پوشش آنها متاثر از دستاورد سفر ناصرالدین شاه به کشورهای اروپایی تغییر پیدا کرده و لباس مردانه مدرن محسوب می‌شده است.
زبان بدن و اشیاء پیرامون عکس‌های اردبیل دوره قاجار نشان می‌دهد که لباس‌ها و جواهراتی که استفاده شده و اشیاء زینتی و آرایش مو، همه بخشی از زبان اشیا و بدن افراد هستند و در برخی از عکس‌ها، زبان بدن ترجمان حالات و اندیشه‌های شهروندان اردبیلی است که امروزه برای روان‌شناسان و جامعه‌شناسان اهمیت مطالعاتی دارد.
نظری با اشاره به نظام نشانه‌شناسی و هویت تاریخی عکس‌های اردبیل دوره قاجار بیان کرد: عکس‌های اردبیل در دوره قاجار دارای پارامترهای سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، قومی و غیره است.
از لحاظ مطالعات دانش نظام نشانه‌شناسی، عکس‌های اردبیل دوره قاجار برای درک دلالت‌های پنهان و آشکار نشان می‌دهد که رابطه‌ای رمزدار بین عکاس با سوژه وجود داشته و به جایگاه عکس و عکاسی اردبیل قدیم از منظر مطالعات مربوط به کلاسه‌بندی هویتی عکس‌ها نظم و نگاه خاصی بخشیده است.
امروزه محققین، نویسندگان، مورخین و علاقمندان و پژوهشگران عکس محور، به دنبال آنالیز عناصر ترکیبی عکس‌های قدیمی اردبیل می‌باشند.
اگر شیوه گردآوری اطلاعات آن مبتنی بر داده‌های علمی، مطالعاتی و اسناد تصویری باشد، نیازمند تهیه پژوهش‌های علمی و آکادمیک منسجم خواهد بود.
وی افزود: مطالعات نظام نشانه‌شناسی و هویت‌شناختی عکس‌ها نشان می‌دهد که استمرار عکاسی در اردبیل با پرتره انداختن توسط علی خان والی، حاکم اردبیل در دوره ناصرالدین شاه از شهر اردبیل بیشتر با اتکا به سازوکار برجسته‌سازی چهره‌های قدرت بوده است که علیخان و سایر عکاسان اردبیل از ابزار ایدئولوژیک استفاده کرده‌اند که شامل عکس‌های موتمن‌الرعایای اول، نایب‌الحکومه اردبیل، هاشم خان وکیل‌الرعایای اول ایل بیگی طوایف شاهسون، میرزاعلی خان میرپنج فرمانده قوای نظامی اردبیل، سرهنگ میرزانقی خان رشید الملک، رئیس امور عشایر اردبیل، مشکین و مغان، امرای نظامی و رئیس گمرک بیله سوار مغان روسیه تزاری و شخصیت‌های دینی، سیاسی، خوانین و بیگ‌های روسای طوایف ایل شاهسون، اصناف، مربوط به کلاسه‌بندی هویتی و نظام نشانه‌شناسی عکس‌های اردبیل عصر ناصری محسوب می‌شود.
نظری گفت: اگر بخواهیم عکاسی و عکس‌های علیخان را بر اساس مبحث گروه‌بندی اجتماعی و تفکیک جنسیت زن و مرد در تقسیماتی جامع قرار دهیم، اغلب سوژه‌ها به شکلی ملموس مرد هستند و عکاسی از زنان اردبیل نادیده گرفته شده است، البته توسط علیخان، حاکم اردبیل و شخصی به نام علی آقا عکاس و سایر عکاسان اردبیل از زنان روسیه تزاری در اردبیل و بیله سوار عکس گرفته شده است.
انتهای پیام/
